Wstęp do Księgi Micheasza

Rozpoczynamy serię rozważań Księgi Micheasza. Aby móc dobrze zrozumieć dalsze omówienia poszczególnych jej fragmentów, proponujemy najpierw artykuł, jako wstęp do Księgi Micheasza.

Księgi prorockie Starego Testamentu często uznawane są za trudne, dlatego też wielu chrześcijan rzadko albo wcale ich nie czyta. Chciałbym zachęcić Was do ich czytania i rozważania, ponieważ księgi te są także częścią nadal aktualnego Słowa Bożego.  

Proponuję cykl rozważań Księgi proroka Micheasza. Dla jej lepszego zrozumienia pierwszy artykuł poświęcam wprowadzeniu w jej skomplikowany kontekst historyczny, nie zapominając, że trzeba ją czytać w kontekście znaczeniowym całej Biblii.

Autor i data powstania

W pierwszym wersecie autor prezentuje siebie jako Micheasz z Moreszet. Moreszet jest małym miasteczkiem położonym na górze, ok. 30 km na południowy zachód od Jeruzalem, nieopodal filistyńskiego miasta Gat. Jest to jedno z miast, które Sennacheryb (bibl.Sancheryb) zdobył w 701 p.n.e. (1,14).

Nic więcej nie wiemy o Micheaszu lub o jego przodkach. Raczej nie był zawodowym prorokiem, lecz prawdopodobnie był rolnikiem, ale pewności oczywiście nie mamy. Z pewnością bardzo dobrze znał sytuację rolniczą, co wynika z obrazów, których używa.

Imię Micheasz oznacza dosłownie: „Kto jest jak PAN?”

Jego imię jest podsumowaniem jego głoszenia (por. 7,18): PAN Bóg jest suwerenny, wszechmocny i święty, który karze za grzech, ale zbawia wiernych.

Micheasz żył w tym samym czasie, kiedy prorok Izajasz (742-681 p.n.e.). Najprawdopodobniej Izajasz i Micheasz dobrze się znali. Izajasz pochodził ze szlacheckiej rodziny i działał na dworze królewskim w stolicy Jeruzalem. Micheasz natomiast pochodził z małego miasteczka, był bogatym prorokiem wiejskim, wykazującym zainteresowanie losami zwykłych ludzi, cierpiących przez działanie bogatych.

Micheasz wystąpił w czasach królów judzkich Jotama (742-735 p.n.e.), Achaza (735-715 p.n.e.), Hiskiasza (715-686 p.n.e.). Jest to okres 750-586 p.n.e. (Izajasz zaczął swoją działalność w 739 p.n.e.). Prawdopodobnie działał w czasie 735-700 p.n.e.

Izrael był wówczas podzielony na dwa królestwa: dziesięć plemion tworzyło północne królestwo – Izrael, ze stolicą w Samarii, a plemię Judy i Benjamina tworzyło południowe królestwo – Judy, ze stolicą w Jeruzalem (1 Królewska 11). W Księdze Micheasza jednak nazwa Izrael oznacza często całość Izraela i Micheasz prorokuje zarówno dla północnej, jak i dla południowej części królestwa.

Kontekst historyczny

Przed rozpoczęciem czytania Księgi Micheasza zaleca się przeczytanie 2 Księgi Królewskiej 15,17-20,21 oraz 2 Kronik 26-30, aby zrozumieć sytuację polityczną, która jest kontekstem księgi Micheasza.

Podczas panowania króla Uzjasza (ojca króla Jotama), w królestwie Judy panował dobrobyt, którego Izrael nie znał od czasów Salomona. Ludzie jednak odwrócili się od Boga i zajmowali się swoimi sprawami i biznesem; rozwijała się korupcja i niesprawiedliwość socjalna.

Wyższa warstwa społeczeństwa żyła w coraz większym luksusie, kosztem innych. Przepaść między bogatymi a biednymi była ogromna. Chciwość bogatych była tak straszna i niszcząca dla innych, że Micheasz porównuje ją do kanibalizmu (3,2-3)

W tym czasie Imperium Asyryjskie (obecnie północny Irak) stało się największym i najpotężniejszym, zdobywającym coraz więcej krajów. Armia asyryjska znana była ze swojej nowoczesnej techniki wojskowej oraz ze swego okrucieństwa.  Ze względu na zagrożenie wojenne ze strony północnego królestwa i Aramejczyków (2 Kronik 28,6), król Achaz z Judy szukał pomocy u Asyryjczyków, co uczyniło go wasalem Asyrii, za co musiał rocznie dużo płacić (2 Królewska 16,5-9, Izajasz 7).

W roku 722 p.n.e. Samaria i północne królestwo zostało zdobyte przez Asyryjczyków.  Północny Izrael został wyprowadzony na wygnanie i nigdy nie wrócił (2 Królewska 18,9-12).

W tym momencie Asyria stała się potężnym mocarstwem, posiadającym większość Bliskiego Wschodu.

  Rozwój terytorialny imperium asyryjskiego
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Mapa_Asyrii.png

Kiedy w 705 p.n.e. Sancheryb stał się królem Asyrii, król Hiskiasz z Judy próbował zerwać z Asyrią, licząc na pomoc m.in. Egiptu (2 Królewska 18,21; Izajasza 30,1-5). Hiskiasz przygotowywał się na oblężenie, zbudował wtedy m.in. istniejący nadal, współcześnie, tunel Syloam, aby zabezpieczyć sobie dostęp do wody (2 Kronik 32,3-5; 28-30; por. Izajasza 22,8-11) Po uporaniu się z buntem w Babilonii, Sancheryb udał się w 701 p.n.e. z wielką armią do Judy, zdobył 46 miast królestwa. Wśród nich było miasto Lachisz, drugie miasto po Jeruzalem. W jego pałacu w Niniwie znajdowały się płaskorzeźby, pokazujące, w jak okrutny sposób Sancheryb potraktował mieszkańców Lachisz (znajdują się one obecnie w British Musem). Także miasto Moreszet, skąd Micheasz pochodził, zostało zniszczone przez Sancheryba, a jego mieszkańcy zabici lub wyprowadzeni na wygnanie do Asyrii.

Następnie Sancheryb oblegał Jeruzalem (2 Królewska 18,17; 2 Kronik 32,9; Izajasza 36,2), ale Jeruzalem zostało w cudowny sposób przez PANA uratowane (Izajasza 37,14-20).

Jeruzalem zostało uratowane, ale cały kraj został doszczętnie zniszczony. Zniszczono miasta i pola uprawne, a większość mieszkańców została zamordowana lub wygnana do Asyrii (2 Królewska 18,13). Oznaczało to ogromną klęskę i kryzys socjalno-ekonomiczny. Był to też czas ogromnej korupcji. Przywódcy polityczni i religijni byli zainteresowani jedynie własnymi sprawami, zainteresowani tylko tym, aby jak najbardziej wzbogacić się kosztem biednych, co spowodowało nadmierną przepaść między bogatymi a biednymi; bogaci żyli w ogromnym luksusie, a biedni nie mieli z czego żyć.

Kontekst religijny

W tym czasie poglądy i zwyczaje religijne Izraela niewiele się różniły od pogańskich.

Religia stała się pustą zewnętrzną formą. Izraelici byli przekonani, że dopóki Bóg jest wśród nich, nic im nie grozi, ponieważ są przecież narodem wybranym: wystarczy brać udział w rytuałach i ofiarach z myślą: jeśli tylko rytuały zostaną dobrze wykonane, Bóg będzie błogosławił. Jest to typowy pogański sposób myślenia, przeciwstawiający się przesłaniu Biblii. Izrael zapomniał, że przymierze ma warunki: Bóg jest święty, co oznacza, że Bóg sądzi grzech (3,12)

Król Achaz w Jeruzalemie nawet swojego syna ofiarował Bogu (2 Królewska 16,3-5; Micheasza 5,12-14; 2 Chronik 28,1-3). Zamknął na jakiś czas też świątynię (2 Królewska 28,23-25), a potem postawił ołtarz asyryjskiego bożka w świątyni PANA.

Dopiero król Hiskiasz zaczął reformować religię (2 Królewski 18,4; 2 Chronik 31,1).

Temat i cel Księgi Micheasza

Boża suwerenność

Któż jest, Boże, jak Ty… (7,18). Boga nie można z nikim porównać. On jest wszechmocnym Panem wszechświata (4,13), jest suwerenny, święty. Bóg jest sprawiedliwy i jest miłością.

Bóg jest sprawiedliwy i kara niesprawiedliwość, ale jest też pełen miłości i łaskawy: daje możliwość nawrócenia się.

Bóg kara grzech, ale dla resztki Izraela, pozostającej Mu wierną, jest wielka nadzieja odnowienia (7,8-20). Bóg jest łaskawy i wysyła proroka, który ostrzega lud. Bóg chce, aby wszyscy zostali zbawieni i daje możliwość nawrócenia się (3,7-8).

Ludzka odpowiedzialność

Wybranie przez Boga nie oznacza gwarancji, że automatycznie wszystko będzie dobrze. Fakt, że Bóg wybrał Izraela nie oznacza, że Izrael może żyć jak chce.  Izrael jest ludem wybranym, mającym przymierze z Bogiem, co oznacza, że istnieją też warunki przymierza: Izrael powinien żyć w sprawiedliwości i świętości, trzymając się Prawa Mojżeszowego.

Każdy człowiek na ziemi ma odpowiedzialność, aby żyć w sposób święty i sprawiedliwy, służąc Bogu i uwielbiając Go we właściwy sposób.

To znaczy też, że każdy człowiek jest odpowiedzialny za to, jak traktował innych.

Etyka społeczna (2,1-13; 7,1-7)

Micheasz mówi bardzo dokładnie o grzechach. Grzechy dokonywane są nie są tylko przeciw Bogu, ale też przeciw innym ludziom, grzechy mają implikacje zarówno teologiczne jak i socjologiczne.

Grzechy, wspomniane przez Micheasza, to:

Ø      Niemoralne i skorumpowane życie (2,1-2; 3,1-2)

Ø      Bałwochwalstwo (1,7; 5,12-15; 6,16)

Ø      Religia składająca się tylko z rytuałów (6,6-8)

Ø      Fałszywi prorocy (3,5-7)

Ø      Chciwi kapłanie i przywódcy (3,11)

Ø      Źli przywódcy (3,1-12; 6,1-16)

Struktura księgi Micheasza

Księga Micheasza nie ma charakteru chronologicznego, ale została napisana tematycznie.

Struktura to tzw. chiazm (jest to figura stylistyczna, w której strukturze tematy powtarzają się w sposób symetryczny, jak to widać w niżej podanym schemacie), gdzie centralna część jest bardzo ważna:

A  Nadchodzący sąd i zniszczenie                           (rozdz. 1)

B  Grzechy ludzi                                                  (rozdz. 2)

C  Grzechy przywódców                              (rozdz. 3)

D  Nadzieja i odnowienie                        (rozdz. 4-5)

C’ Grzechy miasta i jego przywódców         (rozdz. 6)

B’ Grzechy ludu                                                  (rozdz. 7,1-8)

A’ Przyszła zamiana sądu w odnowienie                  (rozdz. 7,8-20)

Księga Micheasza nie odnosi się tylko do społecznej sprawiedliwości, do naszego prywatnego życia w wierze. Księga głosi również plan zbawienia Bożego dla świata.