Krótsza wersja niniejszego artykułu ukazała się w numerze 36 Augustinusa.
Sytuacja w
Europie
XIV wiek w
Europie był czasem chaotycznym, zarówno, jeśli chodzi o sytuację polityczną jak
i kościelną. W Bohemii istniały silne napięcia między czeską ludnością a
duchowieństwem, w większości pochodzenia niemieckiego.
W Anglii
działał prereformator John Wycliffe (1329-1384). Ślub bohemskiej księżniczki z
angielskim królem w 1382 roku wzmocniło więzi między Bohemią i Anglią. Dzięki
wielu istniejącym kontaktom, Wycliffe i jego pisma były dość znane w Pradze.
Sytuacja w
Kościele była bardzo zła. Kościół wzbogacał się kosztem zwykłych ludzi; miał ogromne
posiadłości. Życie duchowieństwa cechowała niemoralność i chciwość. Papieże byli
przede wszystkim zainteresowani własną pozycją, polityką, kobietami i pieniędzmi.
Istniały różne
konflikty, skutkujące tym, że na przełomie XIV i XV wieku funkcjonowało aż trzech
papieży równocześnie, z których każdy uważał, że jest tym jedynym prawdziwym:
Papież Grzegorz XII w Rzymie, papież Benedykt XIII w Awinion we Francji (w
okresie 1394-1417), natomiast w okresie 1409-1415 trzeci papież w Bolonii (antypapieże:
Aleksander V a po nim Jan XXIII). Sytuacja Kościoła odbiegała od biblijnego
ideału. Nie Pismo Święte kierowało duchowieństwem, lecz chciwość, niemoralność
i pragnienie władzy.
Królestwo Bohemii
należało wówczas do Świętego Cesarstwa Rzymskiego narodu Niemieckiego. Większość
ludności w Bohemii stanowili Czesi, ale duchowieństwo i elity rządzące przeważnie
Niemcy.
Jan Hus
Jan Hus urodził
się w 1371 r. w miejscowości Husinec w południowej Bohemii (obecnie południowe
Czechy). Od 1390 studiował w Pradze, gdzie w r. 1396 otrzymał tytuł Magister
Artium, po czym studiował teologię. W tym okresie w Pradze poznał nauczanie
angielskiego prereformatora Jana Wiklifa (John Wycliffe, 1329-1384), którego teologiczne
poglądy miały ogromny wpływ na niego.
W r. 1400 Hus przyjął
świecenia kapłańskie; był profesorem na Uniwersytecie Karola, gdzie w latach
1409-10 pełnił funkcję rektora.
Jan Hus zaczął
głosić, jako kaznodzieja w Kaplicy Betlejemskiej w Pradze. Kaplica, mieszcząca
3000 osób, została wybudowana 10 lat wcześniej i była przeznaczona wyłącznie na
głoszenie kazań. Hus głosił w języku ludu, po czesku, a nie po łacinie, języku
Kościoła.
Bardzo szybko
jego kazania zaczęły ściągać masy ludzi, bywało, że jednocześnie słuchało 3000 osób.
Wygłaszał rocznie ok. 200 kazań. Głosił Ewangelię w zrozumiały sposób, a
używając języka narodowego wzmacniał przy okazji świadomość tożsamości
czeskiej. Uważał, że należy głosić tylko w języku narodowym, jakże inaczej
wierni mogą usłyszeć i zrozumieć Ewangelię?
Hus wprowadził
wspólnie śpiewanie podczas nabożeństw, co było czymś zupełnie nowatorskim.
Wiele jego kazań
zostało zachowanych. Hus głosił radykalne życie według Ewangelii, jednocześnie
krytykując stan kościoła. Na podstawie Biblii kierował się przeciw chciwości i
niemoralności duchowieństwa. Nawoływał do reformy Kościoła, pragnął, aby Kościół
przestał postępować, jak świat, ale wrócił w nauczaniu i w praktyce do Pisma
Świętego. Sprzeciwiał się autorytetowi, który biskupi i papież sami sobie
nadali i bronił wolności sumienia.
Początkowo
arcybiskup Pragi wspierał Husa, ale papież naciskał na niego. W 1408 papież
Grzegorz XII ostrzegł arcybiskupa i króla Wacława (Wenceslas) IV przeciw
herezji Husa, na co zakazano mu głosić a jego dzieło poddane zostało dokładnemu
badaniu w celu wykrycia herezji. Mimo zakazu, Hus głosił Ewangelię nadal a jego
popularność zwiększała się w szybkim tempie, aż większość zwykłych ludzi popierało
go.
Aleksander V,
jeden z trzech papieży (antypapież), rezydujący w Bolonii, wydał w roku 1409 bulle
przeciw wpływom Wiklifa w Pradze, wymagając
jednocześnie od Jana Husa, aby odwołał swoje ‘heretyczne’ nauczanie. W związku
z tym arcybiskup Pragi publicznie spalił dzieło Husa. Hus odwołał się, chcąc
się bronić, ale daremnie. Jesienną 1410 on i jego zwolennicy zostali
ekskomunikowani.
W lutym 1411
Jan XXIII, inny antypapież, ekskomunikował Husa drugi raz i skazał go na
banicję z Pragi, co spowodowało wybuch rozruchów w tym mieście. Wspierany przez
lud i będąc pod ochroną króla, Hus jeszcze przez cały rok mógł dalej głosić tam
Ewangelię.
W tym okresie potępiał wyprawę krzyżową
przeciw królowi Neapolu, zwołaną przez antypapieża Jana XXIII oraz sprzedaż
odpustów w Pradze, w celu jej sfinansowania.
Nawiązując do nauczania Wiklifa, twierdził,
że żaden papież lub biskup nie ma prawa walczyć militarnie w imieniu kościoła. Zamiast
walki, biskupi i papież powinni modlić się za wrogów. Ponadto zbawienia nie
można dostąpić za pieniądze (odpusty), lecz tylko przez upamiętanie.
W 1412 roku
Hus musiał jednak ratować się ucieczką z Pragi i mieszkał w różnych miejscach w
południowej części Bohemii, gdzie czeska szlachta zaoferowała mu bezpieczeństwo
i miejsce zamieszkania. Napisał w tym okresie wiele pamfletów i pism oraz
głosił, jako wędrujący kaznodzieja Ewangelię w wielu miejscach. Prowadził
szeroką korespondencję z wiernymi w Pradze.
Nauczanie
Hus był
autorem dzieła De ecclesia (O Kościele, opublikowanego w 1413), w którym
pisał, że Kościół jest wspólnotą wierzących bez hierarchii, w Którym tylko
Chrystus jest Głową. Kościół jest wspólnotą przez Boga wybranych wierzących
(Augustyn). Nauczanie Husa opierało się na dziele Wyklifa. Zgodnie z nauczaniem
Biblii, nie każdy, kto formalnie należy do Kościoła, automatycznie należy również
do wybranych, nie każdy, kto się nazywa chrześcijaninem jest zbawiony.
Hus ostro
krytykował duchownych, którzy żyli w hipokryzji i chciwości, wzbogacali się i
żyli niemoralnie z wieloma kobietami; to wszystko czyniło z nich bluźnierców. Księża
głosili przeciw niemoralnemu stylowi życia, a sami żyli dokładnie w taki sposób,
który u innych potępiali.
Krytykował to,
że za wszystko w kościele trzeba było płacić: za sakramenty, za zbawienie
(odpusty), wg niego było to obrzydliwością dla Boga. Nie może być tak, że łaskę
Bożą należy kupić za pieniądze od kościoła.
Ostro krytykował też papiestwo. Papież
jest tylko biskupem i powinien żyć naśladując Jezusa: pokornie i biednie, a nie
strasznie bogato i niemoralnie, jak to było w zwyczaju.
Zadaniem duchownych jest według Jana
Husa służyć głoszeniem Ewangelii i udzielaniem sakramentów.
Nie Kościół,
ani papież, ani sobór, lecz tylko Pismo Święte jest najwyższym autorytetem. Nie
papież jest głową Kościoła; Kościół ma tylko Jedną Głowę: Jezusa Chrystusa.
Cały Kościół, łącznie z papieżem, musi się podporządkować Chrystusowi.
Proces
Antypapież Jan
XXIII zwołał Sobór w Konstancji, który miał miejsce w 1415 r. Jego celem było
miedzy innymi ustanowienie jednego papieża oraz walka z herezją.
W 1414 król
Waclas z Bohemii został wezwany na Sobór w Konstancji, aby wyjaśnić sprawę Jana
Husa. Także sam Hus został wezwany, aby stanął przed sądem z powodu jego
‘herezji’. Bojąc się o swoje życie Hus początkowo odmawiał, ale w końcu zgodził
się, otrzymując tzw. listy żelazne króla Zygmunta (brat czeskiego króla Wacława)
gwarantujące mu bezpieczeństwo. W listopadzie 1414 Hus przybył do Konstancji. Początkowo
był wolny i miał nawet możliwość głoszenia Ewangelii. Po kilku tygodniach
został jednak podstępnie uwięziony. Przekonano króla, że nie musi czuć się związany
obietnicą daną heretykowi. Hus był więziony w strasznych warunkach, w różnych
miejscach, otrzymywał zbyt mało pożywienia.
Było wiadomym,
że Hus nie otrzyma sprawiedliwego procesu, gdyż większość członków Soboru już z
góry potępiło go, jako niebezpiecznego heretyka. Oskarżono Husa, że głosił heretyczne
doktryny Wiklifa. Początkowo przesłuchiwano tylko świadków, podczas gdy Husowi nie
pozwolono, aby się bronił. W późniejszym procesie Hus zaprzeczył, że głosił herezje,
i zapewnił, że odwoła ja, jeśli udowodnią mu to na podstawie Pisma Świętego.
Sobór nie był w stanie tego udowodnić.
W dniu 4 maja
1415 Sobór potępił najpierw osobę i nauczanie Jana Wiklifa. Jednak nie można
było go skazać na śmierć, bo zmarł 30 lat wcześniej. Dlatego nakazano otworzyć grób
i spalić jego kości.
Podczas
ostatniego posiedzenia sądowego, 8 czerwca 1415, zostało przeczytanych 39
artykułów opracowanych na podstawie dzieła Husa. Naciskano na niego, aby
odwołał swoje ‘herezje’. Część oskarżeń nie miała podstaw w jego rzeczywistym
nauczaniu. Jan Hus na to zadeklarował, że nie odwoła herezji, której nigdy nie
głosił, natomiast, to, co głosił, jest zgodne z Pismem Świętym, więc nie jest
herezją.
W dniu 6 lipca
1415 Hus został publicznie potępiony w kościele i odczytano wyrok śmierci. Hus nie
protestował i modlił się o przebaczenie jego wrogom. Odebrano mu szaty i symbole
stanu kapłańskiego, potem oddano władzy świeckiej. Został przeprowadzony pod
eskortą żołnierzy do miejsca poza murami miasta. Tam Jan Hus został spalony
żywcem na stosie, jako męczennik za wiarę chrześcijańską, pozostając wierny
Swemu Panu Jezusowi Chrystusowi do końca.
