Drugie przykazanie

Studium Biblijne

Księga Powtórzonego Prawa / V Mojżeszowa 5,8-10 i 4,15-19

⁸ Nie czyń sobie podobizny rzeźbionej czegokolwiek, co jest na niebie w górze i co jest na ziemi w dole, i tego, co jest w wodzie pod ziemią. ⁹ Nie będziesz się im kłaniał i nie będziesz im służył, gdyż Ja, Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze winę ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą, ¹⁰ a okazuję łaskę aż do tysięcznego pokolenia tym, którzy mnie miłują i przestrzegają moich przykazań.  (Ks. Powt. Prawa / V Mojż. 5,8-10)

¹⁵ Strzeżcie usilnie dusz waszych, gdyż nie widzieliście żadnej postaci, gdy Pan mówił do was na Horebie spośród ognia, ¹⁶ abyście nie popełnili grzechu i nie sporządzili sobie podobizny rzeźbionej, czy to w kształcie mężczyzny, czy kobiety, ¹⁷ czy w kształcie jakiegokolwiek zwierzęcia, które jest na ziemi, czy w kształcie jakiegokolwiek skrzydlatego ptaka, który lata pod niebem, ¹⁸ czy w kształcie czegokolwiek, co pełza po ziemi, czy w kształcie jakiejkolwiek ryby, która jest w wodzie pod ziemią, ¹⁹ i abyś, gdy podniesiesz swoje oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy, cały zastęp niebieski, nie dał się zwieść i nie oddawał im pokłonu, i nie służył im, skoro Pan, twój Bóg, przydzielił je wszystkim ludom pod całym niebem.  (Ks. Powt. Prawa / V Mojż. 4,15-19)

Pierwsze przykazanie dotyczyło oddawania czci innym bogom. Drugie przykazanie mówi o czynieniu obrazów, jako reprezentujących Boga lub fałszywych bożków.

Przy pobieżnym czytaniu można odnieść wrażenie, że czynienie podobizn zawsze jest grzechem (jak np. naucza tego islam). Jednak nic w Biblii nie wskazuje na to. Sam Bóg nakazał wykonanie podobizn dla świątyni, np. cheruby (Ks. Wyjścia / II Mojż. 25,18-20). Na pustyni Bóg nakazał Mojżeszowi wykonanie węża z brązu i zawieszenie go na kiju, aby każdy, kto na niego spojrzy mógł być uzdrowiony (Ks. Liczb / IV Mojż. 21,8). Wąż ten w Ewangelii przedstawiony jest, jako symbol Jezusa (Ew. Jana 3,14-15). Potem król Hiskiasz zniszczył węża, ponieważ Izrael adorując go zaczął traktować, jak bożka (2 Królewski 18,4). Było to nadużycie podobizny, która miała początkowo dobrą funkcję.

Przykazanie nie naucza, więc, aby nie czynić podobizn w ogólności, lecz aby nie czynić w celu kłaniania się im, adorowania, traktowania, jako reprezentację Boga lub bożków (por. Ks. Kapłańska / III Mojż. 26,1).  

Podobizny

Przykazanie wyrażone zostało nieco abstrakcyjnie i ogólnie: Nie czyń sobie podobizny rzeźbionej czegokolwiek, co jest na niebie w górze i co jest na ziemi w dole, i tego, co jest w wodzie i pod ziemią.

Wcześniej Mojżesz bardziej obszernie wyjaśnił, co to znaczy (Ks. Powt. Prawa / V Mojż. 4,17-19). Bóg nie objawił się w jakiejś postaci. Nie można mieć żadnych wątpliwości, że Bóg był obecny na górze Synaj, lecz nie widoczna była żadna postać.

Każda próba wyobrażenia Boga w formie czegokolwiek stworzonego, uczynionego z drewna, kamienia czy jakiekolwiek innego materiału, oznacza próbę ograniczenia transcendentnego Boga Stworzyciela. Każde ograniczenie Boga jest jednoznaczne z tym, że człowiek chce panować nad Nim. Ten, kto dokładnie zna kogoś, i zna jego granice, panuje nad nim, a żaden człowiek nie może panować nad Stworzycielem. Każda próba panowania nad Bogiem jest ogromnym grzechem.

Pogańskie religie w starożytności używały wszelkiego rodzaju podobizn, które reprezentowały bogów. Izrael był unikalny, będąc jedynym narodem w starożytności nieposiadającym podobizny swego Boga.

Lud był jednak ciągle wystawiany na pokusę, gdyż wszystkie narody wokół nich posiadały podobizny bogów. Egipt, kraj, w którym spędzili 400 lat, posiadał wyjątkowo bogatą różnorodność bogów i podobizn. Wielu bożków egipskich było reprezentowanych przez statuetki w kształcie zwierząt, co spowodowało, że często te same zwierzęta stawały się święte. Czczone były między innymi byk, ptaki, ale też pełzający wąż, lub skarabeusz (żuk gnojowy).

Zazwyczaj przedstawiając podobizny bożków nie używano postaci ryb. W wielu religiach za to funkcjonowały podobizny różnych mitycznych postaci, pochodzących z morza (w starożytności postrzeganego, jako źródło zła). Jako bożki postrzegane były również ciała niebieskie (słońce, księżyc). 

W pogańskiej mentalności podobizna była czymś więcej niż tylko obrazem, zawierała coś z bożka, i stawała się przez to święta lub posiadała magiczną moc.

Pokusy

Ciągle miewamy pokusy, aby wyobrażać i przedstawiać Boga w formie wizualnej. Bóg jest niewidzialny, ale chcemy Go widzieć, chcemy widzieć, kogo czcimy.

Dla wierzącego w jedynego prawdziwego Boga, Który objawia się w Biblii, istnieje niebezpieczeństwo, że będzie wierzył i czcił Go w sposób pogański. Izrael był otoczony pogańskimi narodami. Łatwo, więc mogli ulec chęci kopiowania tego, co widzieli. Kiedy Izrael uczynił złotego cielca, była to próba uczynienia podobizny ich Boga na wzór egipski. To jedna z pułapek szatana, w które Izrael ciągle na nowo wpadał. Cala historia Izraela charakteryzowała się bałwochwalstwem, co ostatecznie stało się powodem ich wygnania (por. np. 1 Królewski 12,25-33). Nie powinniśmy wpaść w podobną pułapkę, uważając, że jesteśmy lepsi od Izraela.

Samo służenie i uwielbianie Boga nie wystarcza. Możemy to czynić tylko i wyłącznie w taki sposób, który podoba się Bogu, jaki sam Stworzyciel nam nakazuje. Uwielbianie Go na swój sposób jest grzechem, który Go obraża.

Jedynym sposobem, w jaki możemy mówić o Bogu, jest nasz ludzki język. Biblia pisze na przykład o Bożej ręce, co nie oznacza, że posiada On dosłownie ręce. Faktem jest, że człowiek został stworzony na obraz Boga (Ks. Rodzaju / I Mojż. 1,27), ale to nie wskazuje na to, że Bóg wygląda dokładnie tak, jak człowiek! Nie możemy w inny sposób tego wyrazić, ponieważ nie jesteśmy w stanie wyjść poza naszą stworzoną rzeczywistość.

To nie daje nam prawa, abyśmy mogli Boga wyobrażać, jako człowieka. Popularnie funkcjonujące wyobrażenie Boga w postaci starego mężczyzny jest obrażeniem Naszego Pana. On nie jest starym mężczyzną, lecz jest wszechmogącym niewidzialnym Bogiem. Bóg jest Stworzycielem wszystkiego, co istnieje, jest o wiele większy, doskonalszy niż nasze o Nim wyobrażenia.

Mówienie o Bogu

Prawdą jest, że za pomocą języka możemy złamać drugie przykazanie. Grzeszymy, jeśli na przykład przez myślenie i argumentację teologiczną będziemy próbować zdefiniować Boga, uważając, że Bóg musi być taki, jakiego sobie intelektualnie wyobrażamy. Teologia może i powinna nam pomóc lepiej Go zrozumieć i przybliżyć się do Niego, ale zawsze musimy mieć świadomość, że nasza wiedza jest cząstkowa. Nigdy nie jesteśmy w stanie pojąć całkowicie, Kim jest Bóg, gdyż Bóg zawsze jest większy niż nasze wyobrażenia o Nim. Teologia i ludzka myśl może stać się próbą uwięzienia Boga w naszych kategoriach, co jest bardzo niebezpiecznie. Bóg mówi sam do nas przez proroka Izajasza:

⁸ Bo myśli moje, to nie myśli wasze, a drogi wasze, to nie drogi moje - mówi Pan, ⁹ lecz jak niebiosa są wyższe niż ziemia, tak moje drogi są wyższe niż drogi wasze i myśli moje niż myśli wasze. (Izajasz 55,8-9).  

Gdyż Ja, Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze winę ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą.

Złamanie przykazania ma bardzo poważne konsekwencje, ponieważ Pan jest Bogiem zazdrosnym. Zazdrość oznacza lojalną miłość, która nie toleruje kogoś innego w relacji. Tak jak małżeństwo jest związkiem między jednym mężczyzną a jedna kobietą, gdzie nie ma miejsca dla innych, tak w relacji przymierza między Bogiem a Jego ludem nie ma miejsca dla innych, nie ma miejsca dla bałwanów. Kłanianie się podobiznom oznacza zdradę miłości przymierza, które zostanie ukarane, gdyż jest to obrażenie i bunt przeciwko wszechmogącemu Stworzycielowi.

Grzech ten ma konsekwencje dla przyszłych pokoleń. Biblia nie naucza, że Bóg ukarze dzieci za grzechy ich rodziców (por. np. Ezechiela 18,14-18). Izrael miał obowiązek nauczać swoje dzieci. Wszystko, co Pan nakazał, powinno zostać przekazane dzieciom, aby i one stały się wierzącymi wiernymi Bogu (Ks. Powt. Prawa / V Mojż. 4:10; 6:7). Jeżeli ojcowie odrzucali Boga kłaniając się podobiznom i innym bogom, przekazywali taki sposób postępowania swoim dzieciom. Dzieci kontynuowały praktyki, których zostały nauczone, nie poznając prawdziwego Boga, za co ponoszą winę ich ojcowie.

Uświadamia to fakt, jak wielką odpowiedzialność mają rodzice wobec dzieci. Nie jest obojętnym, w jaki sposób wychowujesz swoje dzieci, nie istnieje coś takiego jak ‘neutralne’ wychowanie. Wszystko, co się nazywa neutralnym wychowaniem, tak naprawdę jest uczeniem dzieci łamania Prawa Bożego, uczeniem odwracania się od Niego, życia w buncie i grzechu.

Dwa pierwsze przykazania dawały Izraelowi świadomość, że był całkiem inny niż otaczający ich świat (Efezjan 4,20). Wiara biblijna jest kompletnie inna niż wszelkie religie na świecie. W oczach innych kultur, Izrael był dziwny a ich wiara nie do zaakceptowania, drugie przykazanie wydawało się absurdalnym dla świata. Tak samo dzisiaj, świat nie rozumie wierzących, w ich oczach są dziwni, nawet aroganccy, skoro głoszą, że nie ma innych Bogów, oraz że można Boga czcić tylko w sposób, w jaki on sam nakazuje.

Drugie przykazanie zawiera nie tylko ostrzeżenie, lecz także obietnicę. Bóg okazuje łaskę aż do tysięcznego pokolenia tym, którzy Go miłują i przestrzegają Jego przykazań.

Hebrajski tekst używa wyrazu (tłumaczonego, jako łaska). Wyraz ten oznacza też lojalność, miłość i wierność w relacji przymierza, zobowiązania się wobec drugiej osoby w przymierzu. Oznacza to, że Bóg zobowiązuje się do lojalności i wierności, aż do tysięcznego pokolenia. Bóg gniewa się z powodu grzechu, ale Jego łaska i miłość jest tak wielka, że nie jesteśmy w stanie sobie jej wyobrazić (por. Ks. Powt. Prawa / V Mojż. 7,9-10).