Józef i jego bracia

Ks. Rodzaju 37-50

Wstęp

Historia Józefa stanowi ostatnie 14 rozdziałów Księgi Rodzaju, tworząc osobną opowieść, zajmującą stosunkowo dużo miejsca w Księdze. Pierwsza część Księgi Rodzaju zawiera wiele różnych opowieści obejmujących historię kilku tysięcy lat. Opowieść o Józefie zajmuje tyle samo rozdziałów, obejmując okres zaledwie ok. 40 lat. Mojżesz natchniony widocznie przez Ducha Świętego uznał to za bardzo ważne.

Bóg obiecał Abrahamowi liczne potomstwo i dziedzictwo ziemi. Na początku opowieści o Józefie czytamy o dwunastu synach Jakuba a na końcu o siedemdziesięciu (liczba doskonałości) osobach udających się do Egiptu.

Bóg obiecał, że pobłogosławi ziemię przez potomstwo Abrahama, co zostało spełnione w Józefie, który uratował świat podczas głodu.

Biblia jest Słowem Bożym, w którym Bóg objawia się poprzez ludzkie formy literackie. Ta opowieść stanowi pięknie napisane dzieło literackie, zaliczając się, według biblistów, do najpiękniejszej, pod względem artystycznym, literatury biblijnej.

Narracja skonstruowana została w prosty sposób, ale jednocześnie jest bardzo bogata w formie i treści.  

Przed analizą tekstu, pomocnym jest przeczytanie najpierw całej opowieści o Józefie za jednym razem, tak jak się czyta opowieści. W ten sposób można zobaczyć całość, co jest ważne zanim dojdzie się do analizy szczegółów.  

Kontekst Księgi Rodzaju

Księga Rodzaju zawiera wiele opowieści .

Struktura całej księgi utworzona jest przez tzw. toledot, co jest hebrajskim wyrazem

oznaczającym rodowód. W Ks. Rodzaju znajdujemy rodowód aż jedenaście razy, i każdy raz stanowi on początek nowej części księgi (Rdz. 2:4; 5:1; 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2). Czytamy o stworzeniu, upadku, zniszczeniu stworzenia przez potop, ale potem o nowym początku. Bóg wybiera Abrahama, i obiecuje mu, że stanie się narodem. To nowe stworzenie, początek nowego stworzenia, początek ostatecznego rozwiązania grzechu.

Człowiek zbuntował się przeciwko Bogu, zgrzeszył, co spowodowało wiele zniszczeń w stworzeniu. Pomimo tego, że karą za grzech jest śmierć, Bóg zamienia zło w dobro. Zło nigdy nie ma ostatecznego słowa, Bóg zwycięży.

Temat całej księgi stanowi to, że Bóg jest suwerenny, wszechmogący i to On rządzi. Nawet w świecie, który zbuntował się przeciw Bogu i w którym wydaje się, że szatan ma władzę, jest nadzieja, że Bóg zwycięży.

Podobnie, jak Adam i Ewa zmuszeni zostali do opuszczenia raju, tak Józef również musiał wbrew woli opuścić Kanaan, kraj obietnicy i błogosławieństwa.

Adam i Ewa otrzymali karę śmierci za grzech, ale Bóg chciał ich zbawić. Józef o mało nie został zamordowany przez braci, którzy w końcu sprzedali go w niewolę. Jako niewolnik i tak nie miał perspektywy długiego życia w Egipcie. Bóg odwrócił tą beznadziejną sytuację i dał mu życie.

Struktura i Plot

Każda opowieść ma pewną formę i strukturę. Opowieść zaczyna się gdzieś w historii w pewnym miejscu, i kończy się w innym momencie. Istnieje pewien rozwój w opowieści. Plot jest organizacją opowieści, jest najkrótszym jej podsumowaniem.

Struktura opowieści jest zazwyczaj prosta:

-   początek, który wprowadza w sytuację – zazwyczaj pewien

     problem;

-   rozwinięcie (środkowa część), w której sytuacja się rozwija, 

     opisuje rozwiązanie problemu;

-   zakończenie, zawierające podsumowanie, skutek, albo też nowo

     powstały problem, który zostaje rozwiązany w następnej  

     opowieści.

Opowieść, jako całość ma strukturę i plot, ale też poszczególne części (‘rozdziały’) mają swoje struktury i plot.

Opowieść o Józefie zaczyna się w Kanaanie, kiedy Józef jest nastolatkiem i najmłodszym synem rodziny, a kończy w Egipcie, kiedy Józef jest już stary i stanowi drugą najważniejszą osobę w największym kraju na świecie.

Pomiędzy początkiem i końcem następuje cała seria konfliktów, które doprowadzają, przez Bożą opatrzność (patrz niżej), do sytuacji końcowej.

Rozdz. 37-38:     konflikt w rodzinie w Kanaanie.

Rozdz. 39-41: Józef w konflikcie z władzami w Egipcie.

Rozdz. 42-44: konflikt w rodzinie w Kanaanie i w Egipcie.

Rozdz. 45-47: zbawienie dla rodziny w Egipcie.

Rozdz. 48-50: rodzina błogosławiona w Egipcie, nadzieja na powrót do Kanaanu.

Na początku obserwujemy problem: ciągłe konflikty w rodzinie, synowie Jakuba żenią się z Kanaanitkami.

Konflikt i rywalizacja zaczęły się już przed narodzinami braci. Od samego początku istniała rywalizacja miedzy żonami Jakuba, Leą i Rachelą. Jakub bardziej kochał Rachelę, na co Bóg dał Lei synów a uczynił Rachelę (początkowo) niepłodną. Cała historia narodzin synów mówi o rywalizacji i walce (Rdz. 29:31-30:24).

Na końcu, jako „rozwiązanie” konfliktu, bracia, synowie Lei, sprzedają Józefa, syna Racheli, jako niewolnika.

Nie jest to oczywiście żadnym rozwiązaniem. Kiedy bracia stają przed Józefem będącym namiestnikiem Egiptu, nie wiedząc, że stoją przed własnym bratem, następuje w nich zmiana. Wyznają swoje grzechy wobec Józefa (Rdz. 42:21-23).

Józef cały czas jest w pozycji wiedzy, co daje mu władzę, a bracia nie wiedzą, co daje im pozycję niekorzystną. Dopiero, kiedy Józef w końcu łamie tą przepaść miedzy wiedzą a niewiedzą, może nastąpić pojednanie i odpuszczenie ich winy (45:1-7). To dopiero rozwiązuje konflikt.

Potem cała rodzina Jakuba emigruje do Egiptu, co oznacza koniec ich walki z głodem.

Opowieść posiada też strukturę cykliczną. Ciągle następują okresy wywyższenia i poniżenia Józefa.

Wywyższenie 1:               Józef jest najbardziej kochaną osobą w rodzinie

   Poniżenie 1:                   Józef w studni, a potem sprzedany jako niewolnik

Wywyższenie 2:               W domu Potyfara, Józef ma najważniejszą funkcję       

   Poniżenie 2:                   oskarżenie przez żonę Potyfara, Józef w więzieniu

Wywyższenie 3:               Józef ma najlepszą pozycję w więzieniu             

   Poniżenie 3:                   Przełożony podczaszych zapomina o Józefie

Wywyższenie 4:               Józef przed faraonem, staje się drugą osobą w państwie

Jednym ze sposobów, w jaki można pokazać strukturę tekstu jest tzw. chiazm. Często środkowa część jest ważna, albo decydująca. Elementy w pierwszej części wracają w drugiej części, jak podano poniżej.

A. Józef i jego bracia: śni mu się, że będzie rządził nad rodziną (37:2-11)

    B. Jakub jest w żałobie z powodu śmierci Józefa (37:12-26)

        C. Opowieść o Judzie (38:1-30)

            D. Józef niewolnikiem w Egipcie (39:1-23)

                E. Józef staje się zbawicielem Egiptu (40:1-41:57)

                    F. Józef testuje braci (42:1-46:27)

                E. Józef staje się zbawicielem swej rodziny (46:28-47:12)

            D. Egipt staje się niewolnikiem Józefa (47:12-31)

        C. Kontynuacja opowieści o Judzie (48:1-49:28)

    B. Józef jest w żałobie z powodu śmierci Jakuba (49:33-50:14)

A. Józef rządzi nad Egiptem i nad swoją rodziną (50:15-26)

Można by też w nieco inny sposób uporządkować i podzielić opowieści, ale wydaje się, że to jest najbardziej logiczny i przemawiający sposób prezentacji struktury chiastycznej.

Struktura: pary

W opowieści o Józefie znajdujemy ciągle wydarzenia występujące w parach.

-   Józef ma dwa razy sny (37:5-7; 9-10).

-   Józef ma dwa razy konflikt z braćmi (37:2-11; 12-36)

-   Dwa razy czytamy o sytuacji pokuszenia seksualnego: Tamar (38:1-30) i żona Potyfara (39:1-23) raz następuje grzech, drugi raz nie.

-   Józef wykłada dwa razy, dwa sny: pierwszy raz sny dworzan w więzieniu (rozdz. 40), drugi raz sny faraona (rozdz. 41).

-   Faraon ma dwa sny, w pierwszym śnie występują dwie grupy krów, w drugim dwie grupy kłosów (41:1-8).

-   Bracia dwa razy zastanawiają się, co czynić z Józefem (37:21-27) a Józef dwa razy zastanawia się co czynić z braćmi (42:14-20).

-   Dwa razy Józef staje się głównym zarządcą domu: raz u Potyfara, raz w więzieniu.

-   Bracia dwa razy przybywają do Egiptu, aby kupić żywność (42:1-38; 43:1-34).

-   Za każdym razem, mają dwukrotną audiencję u Józefa (42:1-38; 43:1-34).

-   Dwa razy te same towary zostają sprowadzone do Egiptu: balsam, mirra, guma lub żywica, raz z Józefem (37;25) raz z Benjaminem (43:11). (Wyrazy te zostają różnie tłumaczone, ale po hebrajsku chodzi w obu wersetach o te same produkty, tylko w 43:11 dodano miód, orzechy i migdały).

-   Bracia zostali dwa razy skontrolowani; raz przez zarządcę domu, a drugi raz przez samego Józefa (44:1-13, 14-34).

-   Czytamy dwa razy o przeprowadzce rodziny Jakuba do Egiptu (46:1-27; 46:28-47:12).

-   Jakub dwa razy błogosławi faraona (47:7,10).

-   Jakub dwa razy błogosławi: najpierw synów Józefa (48:1-22), potem swoich synów (49:1-28).

-   Księgę kończą dwie relacje śmierci patriarchy: najpierw Jakuba (49:33-50:13) a potem Józefa (50:22-26).

Zbyt często coś występuje dwa razy, aby mógł być to przypadek. Oznacza to podkreślenie powagi tego, co dzieje się dwa razy. Poza tym jest to bardzo subtelny sposób, aby wskazać na rolę opatrzności Bożej w historii.

W przypadku snów farona, to, że dwa razy śnił, oznacza, że sprawa jest pewna i wkrótce nastąpi to, co sen oznacza (41:32).

Powtórzenie może też oznaczać, że nie od razu coś jest jasne. Np. bracia dopiero podczas drugiej wyprawy do Egiptu, na drugiej audiencji u Józefa, rozpoznają swojego brata. 

Sen

Jednym z kluczowych tematów jest sen (rozdz. 37, 40 i 41). W każdym razie sen przychodzi podwójnie.

Sny Józefa zostają stopniowo spełnione.

Pierwszy raz, kiedy bracia przybywają do Egiptu, oddają mu głęboki pokłon aż do ziemi (42:6). Kiedy drugi raz przybywają, dwa razy oddają pokłon (43:26, 28). Po śmierci Jakuba bracia upadają przed Józefem i mówią: Jesteśmy twoimi niewolnikami (50:18).

Ubranie Józefa

Ciekawym jest, że kilka razy autor zwraca uwagę na ubranie Józefa. Należy pamiętać, że w hebrajskiej literaturze opisy ludzi są bardzo rzadkie, więc każdy raz, kiedy znajdujemy takie szczegóły musimy się zastanowić, jakie mają znaczenie.

Czytamy o ubraniu Józefa każdy raz, kiedy przechodzi ze stanu wywyższenia do poniżenia.

37:3: Józef otrzymuje piękną szatę od ojca.

37:23: Bracia ściągają szatę z Józefa

39:12-13: Józef zostawia swoją szatę u żony Potyfara

41:14: Józef zmienia szaty przed pójściem do faraona.

41:42: Faraon nakazuje ubrać Józefa w kosztowną szatę

Pozycja Józefa

Za każdym razem, kiedy Józef jest w pozycji autorytetu, zawsze ma tylko jedną osobę nad sobą.

Rozdz. 37: ma ojca nad sobą.

Rozdz. 39:1-6: ma Potyfara nad sobą.

Rozdz. 39:20-23: ma tylko przełożonego więzienia nad sobą.

Rozdz. 40 – 50: ma tylko faraona nad sobą.

Charakteryzacja

Opowieść pełna emocji i emocjonalnych działań. Tylko poprzez ciągle pojawiające się sny widzimy, że w tej opowieści chodzi o coś więcej niż zwykłą historię pewnej rodziny.

Jakuba poznajemy, jako osobę słabą, żyjącą pod silnym wpływem swych emocji, nadmiernie kochającą jednego syna. Będąc przekonanym o śmierci ukochanego syna potrafi żyć tylko w żałobie po nim.

Ruben jest najstarszym synem i powinien być najważniejszy w rodzinie po ojcu. Jednak nie spełnia swojej funkcji, jako przywódca rodziny (patrz niżej: Tematy: prawo pierworództwa).

Juda i Józef

Opowieść posiada dwa główne charaktery. Często widzimy tylko Józefa, jako głównego bohatera, a wtedy rozdział 38 o Judzie i Tamar nie bardzo pasuje w całości. W rzeczywistości jednak opowieść ta ma dwóch głównych bohaterów: Józefa i Judę, stanowiących wzajemny kontrast i uzupełniających siebie wzajemnie.

Józef i Juda mają na początku problem: Józef jest znienawidzony przez jego braci, a Juda jest bezbożny i niemoralny. W trakcie opowieści widzimy, ze Bóg prowadzi ich życie; oboje przechodzą przez próby, które dobrze im robią i zmieniają ich charakter, co szczególnie widać u Józefa.

Charakter Józefa poznajemy od początku i to, co widzimy, zostaje potwierdzone w dalszej części opowieści. Był pobożnym, lojalnym synem Jakuba. Na początku wydaje się jeszcze nie za bardzo mądry, donosi i prowokuje braci. Potem okazuje się bardzo mądrym, faraon uważa go za mędrca. Potrafi dobrze rozróżniać między dobrem a złem. Jego niezwykłą mądrość widać szczególnie w sposobie, w jaki testuje swoich braci.

Kontrast z Judą jest ogromny. Judę poznajemy, jako osobę złośliwą i niemoralną, pozbawioną skrupułów. To jego pomysłem było, aby sprzedać Józefa, jako niewolnika. 

Podczas gdy Józef za wszelką cenę chce uniknąć niemoralnego stosunku seksualnego, i nawet płaci za swoją moralność pobytem w więzieniu, Juda z własnej woli, z pragnienia rozkoszy, odwiedza prostytutkę. Józef musiał wbrew swej woli zostawić szatę, aby się ratować od niemoralności, ale Juda dobrowolnie zostawia swój kij i pierścień.

Żona Potyfara twierdziła, że Józef chciał zrobić żart z niej i wyśmiać ją (Rdz. 39:14, pozwalał: hebr. śmiać się), podczas gdy Juda rzeczywiście stał się ‘żartem’ i pośmiewiskiem z powodu jego poniżenia (Rdz. 38:23-30).

Charakter Judy zmienia się kompletnie. Potem to on wstawia się za Benjaminem i chce ponieść jego karę, przez co staje się typem Chrystusa (43:8-9; 44:18-34). Juda używa swoich umiejętności przywódczych ku dobremu, aby pojednać całą rodzinę i zaprowadzić ojca do Egiptu.

Nie Ruben, nie Józef, lecz Juda otrzymuje szczególne błogosławieństwo (49:8-12) a z jego potomstwa powstaje dynastia Dawida, wieczna dynastia królewska (49:10). Nie Józef, lecz Juda staje się praojcem Mesjasza Jezusa (Mat. 1:13). Bóg wybiera inaczej, niż my ludzie byśmy wybrali.

Jednym z tytułów Jezusa jest: Lew Judy (Obj. 5:5).

Narrator i czytelnik

W całej opowieści czytelnik często wie więcej niż charaktery w opowieści, podobnie jak Józef więcej wie niż bracia. Ale nasza wiedza podczas czytania jest ograniczona, mimo to, że jako czytelnicy wiemy więcej, nie widzimy od razu jak wszystko się skończy. To opowieść, która buduje napięcie, stanowiąc przez to bardzo dobrą literaturę.

Tematy

Spełnienie obietnic

Obietnica jest bardzo ważna w Biblii, bo jest postawą naszej nadziei. Od razu po upadku w grzech, Bóg obiecał, że On sam rozwiąże problem grzechu (Rdz. 3:15). Bóg wybrał Abrahama i obiecał mu wielkie rzeczy: liczne potomstwo, które będzie błogosławieństwem dla świata, obiecał ziemię (Rdz. 12:1-8). Ostateczne spełnienie wszystkich obietnic ze Starego Testamentu nastąpiło w Jezusie Chrystusie, ale w Biblii często widzimy już częściowe spełnienie, będące potwierdzeniem i wskazujące na ostateczne spełnienie w Chrystusie.

Abraham miał być wielkim narodem (12:2). Jakub miał 12 synów i kiedy przyjechali do Egiptu liczyli 70 osób, co nie tylko podaje ilu ludzi faktycznie przybyło do Egiptu, ale jednocześnie stanowi symboliczną liczbę doskonałości.

Bóg obiecał, że wszystkie narody będą błogosławione przez potomstwa Abrahama (Rdz. 12:2-3). Przez Józefa wszyscy ludzie na ziemi zostali błogosławieni i uratowani w czasie głodu. Pan sprawił, że wszystko, co czynił Józef miało powodzenie (39:3).

Bóg obiecał, że imię Abrahama będzie sławne (Rdz. 12:2), a imię Józefa stało się sławnym.

Tak jak Pan Bóg był z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem, Pan jest z Józefem i błogosławi mu, nawet w trudnych chwilach (39:2-3, 21/23).

Tylko jedna obietnica nie została spełniona za życia Józefa. Potomstwo Abrahama żyło w ziemi, którą Bóg im dał, a potem musieli wyprowadzić się do obcej ziemi, do Egiptu. Ciekawym jest, że w całej opowieści o Józefie tylko raz czytamy o tym, że Pan sam mówi, i to właśnie wtedy, kiedy Jakub przychodzi do Egiptu. Wtedy uspokaja go, i zapewnia, że sam Pan wyprowadzi Izrael z Egiptu z powrotem do obiecanej ziemi. (46:3-4). Przeprowadzenie się do Egiptu wygląda na niezgodne z planami Bożymi, dlatego Bóg uspokaja Jakuba, że mimo tej sytuacji, spełni swoje obietnice, ale w Jego czasie.

Opatrzność Boża

W życiu Józefa dzieje się dużo złego, i w pewnych momentach sytuacja wygląda dla niego beznadziejnie. Ale Bóg obraca wszelkie zło w dobro, aby wykonać Swój plan (Rdz. 50:20). Bóg ma wszystko pod kontrolą i nic się nie dzieje bez Jego woli. Bóg jednak nie interweniuje w tej historii poprzez wielkie znaki i cudy lub anioły. W trakcie wydarzeń Józef i bracia raczej nie widzą Bożego działania, przynajmniej nie bezpośrednio. Często wyglądało na to, że zło zwycięży, tak jak często na to wygląda w naszym życiu. Tylko potem, patrząc wstecz, można dostrzec Boże działanie w wydarzeniach. Uczy to nas cierpliwości podczas cierpienia i w złych czasach, oraz to, że możemy w pełni zaufać Bogu, mimo wszystko. To temat, który też w podobny sposób pojawia się w Księgach Daniela i Estery, gdzie czytamy o Żydach, żyjących w obcym kraju na lub blisko dworu królewskiego.

Prawo pierworodnego

Prawo pierworództwa było bardzo ważne w starożytności i wiązało się też z obietnicą potomstwa i Mesjasza. Kto w rodzinie Abrahama miał prawo pierworództwa, z czyjego potomstwa rodzi się Mesjasz?

Ruben był najstarszym synem, ale zachował się niemądrze i był zbuntowany przeciwko ojcu. Współżył z Bilhą, nałożnicą ojca, co jest wielkim grzechem, oznaczającym bunt i odrzucenie autorytetu ojca (Rdz. 35:22; 49:5-7; por. 2 Sam. 3:7-11; 16:21-22). Przez to stracił prawo pierworództwa.

Następni synowie Symeon i Lewi stracili prawo pierworództwa, z powodu ich bestialskiej reakcji na gwałt Diny (Rdz. 35:25-30; 49:5-7).

Następnym z kolei był Juda, występujący, jako przywódca rodziny i to on otrzymuje prawo pierworództwa związane ze szczególnym błogosławieństwem (49:8-12).

Zostaje to potwierdzone przez sposób, w jaki narodzili się jego synowie bliźnięta. Najpierw Zera wysunął rękę, więc wyglądało na to, że on będzie najstarszym synem. Jednak to drugi syn, Peres urodził się, jako pierwszy (Rdz. 38:27-30). Pierworodny syn stał się drugim, co przypomina fakt, że Jakub też, jako drugi syn, otrzymał prawo pierworództwa. Widzimy często w Biblii, że młodszy syn rządzi nad starszymi (np. król Dawid, 1 Sam. 16:5-13). To temat często występujący w Biblii: pierwsi będą ostatnimi.

Błogosławieństwo

Bóg obiecuje, że będzie błogosławił, tych, którzy błogosławią Abrahama i jego potomków. Potyfar był dobry dla Józefa, i sam został błogosławiony. Tak samo, jak Faraon, który traktuje Józefa dobrze, otrzymuje błogosławieństwo (Rdz. 39:5) a przez to cały jego kraj.  

Chrystus - typologia

Chrześcijanom nie jest łatwo dostrzec Chrystusa w Starym Testamencie. A przecież sam Jezus powiedział, że Mojżesz pisał o Nim (Ew. Jana 5:46) i Jezus nauczał uczniów z Emaus, co Mojżesz i prorocy mówili o nim (Łuk. 24:27).

Jeżeli nie widzimy Chrystusa w Starym Testamencie, opowieści takie, jak opowieść o Józefie staje się niczym więcej niż zbiorem opowieści nauczających pewnego moralnego zachowania. Oczywiście moralność jest ważną częścią w Biblii, ale jest to tylko część. Całe Pismo Święte mówi o Jezusie Chrystusie i naszym zadaniem jest odkryć to i głosić.

Nie znaczy to, że znajdziemy Jezusa dosłownie w każdym wersecie. Nie możemy też alegoryzować Starego Testamentu, czyli, w każdym elemencie i w każdym szczególe opowieści starotestamentowej doszukiwać się symbolicznego znaczenia.

W Nowym Testamencie Szczepan mówi w swoim przemówieniu o różnych przywódcach, odrzuconych przez lud Izraela. Zaczyna od Józefa, który został odrzucony i sprzedany (Dz. Ap. 7:9-10).

W Liście do Hebrajczyków czytamy: Przez wiarę wspomniał umierający Józef o wyjściu Izraelitów i dał polecenie dotyczące swoich kości. (Hebr. 11:22). Najważniejszym, co autor tego listu pragnie podkreślić jest wiara. Wiara Józefa umożliwiła mu spojrzeć dalej niż sytuacja, w której był. Przez wiarę Józef patrzył do przodu, do wyprowadzenia z Egiptu do obiecanej ziemi.

Dobrą nowiną opowieści o Józefie nie jest to, że jako niewolnik stał się namiestnikiem Egiptu. Józef miał dobrą pozycję i mógł czynić dobro, ale doskonale rozumiał, że jest to tylko tymczasowe. Pałac egipski nie był jego celem ostatecznym i on nie chciał zostać pochowany w królewskim grobie egipskim, lecz w ziemi obiecanej.

Józef został zdradzony i sprzedany przez braci, jak Jezus został zdradzony i sprzedany przez jednego z uczniów.

Jakub był przekonany o śmierci Józefa, ale okazało się, że on żyje i staje się zbawicielem rodziny. Podobnie sądzono, że Jezus zmarł, ale On zmartwychwstał i okazał się Zbawicielem każdego, kto wierzy.

Józef był najbardziej umiłowanym synem Jakuba, zwanego też Izraelem. Jezus jest najbardziej umiłowanym syna Izraela, Synem Bożym. 

Józef pochodził z dobrej rodziny, został poniżony, prawie zginął, ale potem został wywyższony i stał się zbawicielem świata podczas głodu, szczególnie też dla swej rodziny.

To cień i typ życia Jezusa Chrystusa. Chrystus został poniżony, stał się najpierw człowiekiem a potem cierpiał i umarł na krzyżu. Ale zmartwychwstał, został wywyższony i rządzi nad całym światem. Przez swoje poniżenie i wywyższenie zbawił świat i zwyciężył.