Analiza tekstu
Księga Rodzaju
rozpoczyna się opowieścią o stworzeniu, gdzie Bóg błogosławi stworzenie, a
kończy błogosławieństwem Izraela, wybranego narodu. Ostatnie słowa Jakuba do jego
synów potwierdzają jeszcze raz temat całej I Księgi Mojżeszowej: Bóg chce odnowić
stracone, na skutek upadku w grzech, błogosławieństwo poprzez potomstwo
Abrahama.
Tekst
błogosławieństwa Jakuba (w. 2-27) stanowi poezję, zawierającą wiele hebrajskich
archaizmów, co powoduje pewne problemy w tłumaczeniu.
Błogosławieństwo
Jakuba daje tożsamość dwunastu plemionom Izraela, wskazując na ich funkcję w
całości narodu Izraela. Błogosławieństwa przeznaczone są dla plemion, wywodzących
się z dwunastu synów Jakuba, nie są przeznaczone tylko dla synów.
Pierwszy i
ostatni werset (w. 1 i 28) stanowi podsumowanie, tworząc ramę wokół całości.
Pierwszy werset mówi o przyszłości (dni ostateczne) a ostatni o błogosławieństwie,
podkreślając, że Bóg, mimo grzechu, chce odnowić relację i błogosławić.
Prorockie
błogosławieństwa zostały pogrupowane nie według wieku synów lecz według ich matek:
sześcioro dzieci Lei na początku (49:3-15) a dwóch synów Rachel na końcu (49:22-27).
W środku natomiast czterech synów służebnic Rachel i Lei (49:16-21).
Juda i Józef
są niezwykle ważni; poświęconych im zostało pięć wersetów (Juda: 49:8-12;
Józef: 49:22-26), co stanowi 40 %.
49:1-2
Izaak
błogosławił swoich synów za zamkniętymi drzwiami, doprowadzając do konkurencji
i nienawiści między braćmi (I Mojż. 27). Jakub natomiast nakazuje zgromadzić synów
i błogosławi ich w obecności wszystkich. Błogosławieństwo Jakuba jest jednocześnie
proroctwem dla poszczególnych plemion.
Wyraz
tłumaczony, jako w przyszłości, oznacza dosłownie: w nadchodzących
dniach, lub: w dniach ostatecznych. Takie określenie znajdujemy tylko
w literaturze prorockiej (np. Izajasz 2:2; Micheasz 4:1). To samo określenie
występuje też w proroctwach Bileama (IV Mojż. 24:14-24) oraz w mowie pożegnalnej
Mojżesza (V Mojż. 31:29). Fraza ta posiada nieraz znaczenie eschatologiczne,
ale też może oznaczać coś, co będzie się działo w przyszłości. Zawsze jest to
związane z faktem, ze Bóg chce zbawić swój lud. Zbawienie jest związane z
królem (I Mojż. 49:10; IV Mojż. 24:7; V Mojż. 33:5). Tu wskazuje na czasy po
wyjściu z Egiptu.
49:3-7
Proroctwa dla
pierwszych trzech synów Lei zawierają kary za ich przestępstwa i nie ma w nich obrazów/symboli
zwierzęcych.
Są anty-błogosławieństwem,
przekleństwem, tak jak błogosławieństwo dla Chama (1 Mojż. 9:25) i dla Ezawa
(27:39-40). Jak wcześniej, znowu pierworodny syn traci przywileje (jak Kain,
Ismael, Ezaw i Er).
49:3-4 –
Ruben
Ruben jest
najstarszym synem, któremu według zwyczaju należałby się najwiekszy szacunek, i
który powinien dbać o cześć swego ojca. Pierworodny syn otrzymywał normalnie
podwójny dział (V Mojż. 21:15-17). Ojciec nie mógł bez powodu zabrać pierworodnemu
tego prawa, było to tylko możliwe po bardzo poważnym przestępstwie (por. 29:32;
35:22-23; 37:21,29; 42:22,37). W rodowodach Ruben nadal zajmuje miejsce
pierworodnego (por. I Mojż. 49:3-4; II Mojż. 6:14; IV Mojż. 26:5; 1 Krn. 5:1).
Faktycznie jednak Józef otrzymuje podwójny dział (I Mojż. 48). Z plemienia
Rubena nie pochodzi ani król, ani prorok, ani kapłan.
Hebrajski
wyraz tłumaczony, jako burzliwy ma znaczenie bezczelny, dumny, niezdyscyplinowany,
niekontrolowany, niestabilny (por. Izajasza 57:20).
Druga część zdania
wyjaśnia znaczenie: Ruben współżył z Bilhą, nałożnicą ojca (35:22), co było
bardzo poważnym grzechem. Podobnie, jak Cham stracił przez to błogosławieństwo
(por. I Mojż. 9:20-27). Ponieważ Ruben zniesławił honor swego ojca, stracił
prawo pierwszeństwa. Pozwolił się prowadzić i kontrolować przez swą seksualną
moc (męska moc, w. 3) i egoizm. Prawo pierworództwa zostało przeniesione na
synów Józefa (por. 1 Krn. 5:1-2; por. I Mojż. 48:5).
Jakub bał się do
tej pory odpowiednio reagować na grzechy Rubena, ale teraz go przeklina.
49:5-7 –
Symeon i Lewi
Symeon i Lewi otrzymują
wspólne błogosławieństwo, ponieważ razem dokonali przestępstwa (por. I Mojż. 29:33-34;
34:25; 35:23). Szczególnie strasznym ich grzechem było wymordowanie mieszkańców
Sychem, jako zemsta za zgwałcenie Diny (I Mojż. 34; 35:25). Wtedy już Jakub był
wściekły z powodu ich przestępstwa wobec Sychem (I Mojż. 35:30), teraz z tego
samego powodu przeklina synów.
Wyraz bracia
ma tu też skojarzenie ze słowem sprzymierzeńcy
(por. 1 Krl. 9:13; 20:32).
Rada ich (w. 6) wskazuje na radę, gdzie zapada
decyzja o rozpoczęciu wojny.
Okaleczyli
woły, dosłownie, ścięli
ścięgna wołów, co jest obrazem wyjątkowego okrucieństwa. Wcześniej o tym
nie czytaliśmy (por. 34:28).
Ten, kto pozwala
się kierować przez gniew i podejmuje decyzje powodowany gniewem jest przeklęty.
Na takie działanie nie ma błogosławieństwa. Bóg nie ma upodobania w ludziach,
którzy lubią wojny (Ps. 68:30).
Z powodu ich
grzechu, Symeon i Lewi zostają również przeklęci tak, jak Ruben (otrzymują
anty-błogosławieństwo).
Zostaną rozdzieleni
i rozproszeni wśród plemion, wskazując na to, że stracą moc i władzę, tak,
aby nie mieli już możliwości na destrukcyjne działanie w Izraelu. Ten sam
czasownik (rozproszyć) jest używany w innych miejscach, aby określić
rozproszenie Izraela wśród narodów (por. V Mój.z 4:27; 28:64; Jer. 9:16; Ez.
11:16; 12:15; 20:23; 22:15; 36:19).
Dział Symeona będzie
znajdował się wewnątrz terytorium Judy (Joz. 19:1-9) a po zdobyciu ziemi opisanym
w Księdze Jozuego o plemieniu Symeona już w Biblii w ogóle nie czytamy, jakby
znikło. Potomstwo Lewiego nie otrzyma działu ziemi, lecz 48 miast i należące do
nich pastwiska wśród dziedzictwa wszystkich dziesięciu plemion (IV Mojż.
18:23-24; 35:1-8; Joz. 14:4; 21:1-45). W związku z tym plemiona Lewiego i
Symeona nie będą w stanie zdominować Izraela.
Późniejsza
historia Lewitów pokazuje, że proroctwo skutkuje w zmianach zachowania. Późniejsi
potomkowie Lewiego pokazali, że zmienili się, i otrzymali szczególną służbę w
Izraelu, jako słudzy i kapłani świątyni.
49:8 – Juda
Czwarty syn Jakuba
- Juda otrzymuje, jako pierwszy prawdziwe błogosławieństwo (por. dot. Judy:
29:35; 37:26-27; 38:1-30; 44:18-34; 46:28). Juda otrzymuje błogosławieństwo
mądrości, królowania, panowania, wieczności, dobrobytu. Juda zaprezentowany zostaje,
jako idealny przywódca, co okazuje się w jego zwycięstwie (49:10b), bogactwie i
płodności jego ziemi (49:11) oraz w jego pięknie (49:12; por. Ps. 45).
Jakub ignoruje
tu grzechy młodości syna (por. I Mojż. 38), ponieważ Juda nawrócił się, już nie
był egoistyczny, lecz ofiarował siebie za Beniamina (por. 44:18-34). Fakt
dobrowolnego ofiarowania siebie zamiast kogoś innego jest cechą idealnego
Króla, Którym jest Jezus.
Podczas
wędrówki przez pustynię Juda był najliczniejszym plemieniem (IV Mojż. 2:3-4;
10:14). W okresie po zdobyciu ziemi obiecanej (okres sędziów), Bóg ustanowił,
że Juda będzie rządzić nad resztą plemion (Sę. 1:1-19; 20:18). Z plemienia Judy
wywodzi się dynastia Dawida.
Juda nie otrzymał
prawa pierworodnego, bowiem było ono przeznaczone dla synów Józefa (I Mojż.
48:5; 1 Krn. 5:1-2). Mimo to, Juda został wybrany, jako plemię królewskie panujące
nad innymi plemionami (por. 1 Krn. 5:2; Ps. 78:67-68).
Podczas gdy
wcześniej Józef miał sny, że jego bracia kłaniają się mu, co się spełniło,
teraz Jakub prorokuje, że w dniach ostatnich, bracia będą kłaniać się Judzie.
Hebrajski
tekst zawiera grę słów: wyrazy Juda, sławić i ręka brzmią po
hebrajsku: jehuda, joduka i jadeka. Podobną grę słów i grę dźwięków
znajdujemy w w. 11, 16, 19, 20, 22.
Zazwyczaj
czasownik sławić lub chwalić używany jest w odniesieniu do Boga.
Ręka na
karku uciekającego wroga
jest symbolem zwycięstwa nad nim (por. 1 Sam. 18:7).
W późniejszej historii
Izrael będzie otoczony wrogami: Filistynie na zachodzie, Amelekici na południu,
Edomici na wschodzie, potem Asyryjczycy i Babilończycy.
Wcześniej
Józef stał się królem (od rozdz. 37) i cała rodzina (cały Izrael) mu się kłaniała.
Teraz cały Izrael a nawet wszystkie narody (w. 10) będą kłaniać się Judzie i
jego potomstwu.
49:9
Postać lwa występuje
ponad sto razy w Starym Testamencie. Lew był zwierzęciem występującym wszędzie
na Bliskim Wschodzie, w ziemi Izraela aż do okresu wypraw krzyżowych. Lew jest
największym mięsożercą i stanowi zagrożenie nie tylko dla innych zwierząt, ale
także dla człowieka (1 Krl. 13:24; 20:36; 2 Krl. 17:25; Mich. 5:8). To szybkie,
wielkie, silne zwierzę, które nie boi się nikogo i niczego. To symbol majestatu
i mocy.
Na starożytnym
bliskim wschodzie lew był symbolem króla, mocy i władzy królewskiej (por. IV Mojż.
24:9; Ez. 19:1-7; Mich. 5:7). Stanowił też symbol sądu i kary (1 Krl. 13:26;
20:25). Na płaskorzeźbach w asyryjskim pałacu
królewskim widać sceny, na którym król poluje na lwach, udowadniając tym samym swą
siłę i potęgę nad najsilniejszymi zwierzętami.
Nikt nie
ośmieli się zabrać lwu jego łupu, nikt nie będzie w stanie go spłoszyć, bo to groźne
zwierzę. Juda zwycięży nad wrogami, a wszyscy będą się go bali (por. IV Mojż.
24:9; 23:24; V Mojż. 33:20; Nah. 2:11-12).
49:10
Berło i buława
są symbolami dostojeństwa króla (por. IV Mojż. 24:17) i jego autorytetu (IV
Mojż. 24:17; Ps. 45:7; Zach. 10:11; IV Mojż. 21:18; Ps 60:9). Ze starożytności
znamy obrazy królów mających buławę (laskę królewską) znajdującą się między nogami (np. król Dariusz).
Następny werset wyjaśnia, że oznacza to, że przywódca plemienia Judy będzie
przywódcą wszystkich plemion.
Z Judy będzie
się wywodzić wieczna dynastia, która na zawsze będzie rządzić nad Izraelem i
ostatecznie też nad wszystkimi narodami (por. I Mojż. 28:3; 48:1). Bóg
potwierdzi to proroctwo w przymierzu z Dawidem (2 Sam. 7:16).
Fraza od
nóg jego jest nie całkiem jasna. Często w starożytności wyraz noga/stopa był
eufemizmem oznaczającym genitalia (por. Sę 3:24; 1 Sam. 24:3; Iz. 7:20). Nie jest
pewnym, czy tu tak należy to rozumieć. Jeśli tak, oznaczało by to, że także
dzieci Judy będą przywódcami.
Fraza aż
przyjdzie władca jego jest po hebrajsku trudna i niejednoznaczna
(szczegółowe wyjaśnienie na końcu artykułu - Uwaga dot. w. 10).
Mimo trudności
w dokładnej interpretacji tego tekstu, wszyscy bibliści są zgodni, że mówi o
Mesjaszu, który urodzi się z potomstwa Judy. Już żydowscy teologowie przed
Jezusem zinterpretowali ten tekst w sposób mesjański. Jeden ze zwojów z Qumran
(napisany w wiekach p.n.e.) daje następującą interpretację: „przyjdzie Mesjasz
Sprawiedliwości, pęd z Dawida, ponieważ dla niego i jego potomstwa dane jest
przymierze i królowanie nad jego ludem we wszystkich pokoleniach” (4Q252 Komentarz
na Księgę Rodzaju).
Król Judy będzie
rządził nie tylko Izraelem, ale także wszystkimi innymi narodami na świecie.
Także w Psalmach czytamy, że król z rodu Dawida rządzi nad innymi narodami (Ps.
72:8-11) oraz, że inne narody oddają hołd królowi Judy (np. Ps. 68:30; 76:12;
Iż. 18:7). W księgach prorockich widzimy to samo (np. Izaj. 2:2-4). Dawid był
wielkim królem, ale także typem Jezusa, wskazującym na wielkiego i ostatecznego
mesjańskiego Króla Jezusa Chrystusa. W końcu nie Juda, lecz prawdziwy Król z
rodu Judy, Jezus Chrystus, będzie rządził, bo do Niego należy władza i chwała.
Nowy Testament
jednoznacznie naucza, że Jezus Chrystus jest spełnieniem tego proroctwa: Chrystus
będzie Królem wszystkich narodów ku ich oświeceniu i uratowaniu (por. Mat.
28:18-20; Rz. 1:1-6; 15:12). Ewangelista Jan mówi, że Mesjasz jest Lwem Judy,
Który wykona sąd nad wszystkimi narodami (Obj. 5:5; por. Daniela 7:13-14).
Prorok Ezechiel
też nawiązuje do tego błogosławieństwa, mówiąc o lwie (Ez. 19). W Księdze
Ezechiela znajdujemy tą samą frazę w prawie identyczny sposób: aż przyjdzie
ten, który ma do niego prawo (Ez. 21:32b). Ezechiel prorokuje odwrócenie
błogosławieństwa, jako karę za niewierność: lew Judy będzie uwięziony i przyprowadzony
do Babilonu. Wtedy Juda nie będzie panował, lecz będzie poddany innemu królowi.
49:11
Osioł nie był,
jak powszechnie się uważa, zwierzęciem posiadanym przez biednych, lecz w
okresie sędziów i później osioł był zwierzęciem przeznaczonym dla przywódców
(Sę 10:4; 12:14). Osioł miał taki status, jak dobra marka samochodu współcześnie.
Zachariasz prorokuje, że król Jeruzalemu przybędzie na ośle (Zach 9:9), co
zostało spełnione, kiedy Jezus odwiedził Jeruzalem przed swoją śmiercią (Ew.
Mat. 21:1-11).
Winogron i
latorośl są symbolami płodności, radości, pokoju, dobrobytu i obfitości. Tylko
ktoś, kto był wyjątkowo bogaty mógłby uwiązać osła do krzewu winnego, ponieważ zwierzę
zjadłoby bez wątpienia cenne winogrona.
Ziemia, którą
otrzymało plemię Judy była znana z produkcji win (IV Mojż. 13:22-24). Mimo to,
winogrona są dla ludzi, nie dla zwierząt. Jakub więc prorokuje, że pod
panowaniem króla z potomstwa Judy będzie tyle krzewów winogronowych, że zjedzenie
przez osła drogocennych winogron nie będzie wielką stratą.
Wypranie szat
w winie to inny obraz skrajnego bogactwa i mocy. Na pranie ubrań w winie można
sobie pozwolić, kiedy posiada się go w nadmiarze. Może też być obrazem tych,
którzy stopami miażdżą winogrona, aby wycisnąć z nich sok. Jest tyle winogron,
że są całkiem przesiąknięci nimi. Ten sam obraz znajdujemy u proroka Izajasza (Izajasza
63:1-3). W dodatku paralelna metafora krew winogron wskazuje na
zniszczenie wrogów (por. Iz. 63:2-3).
Ci, którzy
poddadzą się temu Królowi, przyniesie On radość, obfitość i dobrobyt, ale Jego
wrogom przyniesie straszne klęski i karę.
W wielu
miejscach Biblii znajdujemy obraz przyszłości przedstawiony, jako nowe niebo i
ziemia, gdzie będzie panować sprawiedliwość i dobrobyt. Winogrona są jednym z
symboli tej nowej ziemi (por. np. III Mojż. 26:5; Ps. 72:16: Iz. 25:6; Joel
2:24; Amos 9:13).
49:12
Fraza pociemnieją
oczy jego (w. 12) lepiej tłumaczyć jako: zabłyszczą oczy jego.
Mleko
nawiązuje do faktu, że Kanaan był krajem mlekiem
i miodem płynącym (II Mojż. 3:8, 17; IV Mojż. 13:27; V Mojż. 6:3). Także w
proroctwach Izajasza o nowym stworzeniu znajdujemy obrazy obfitości określone w
obfitości mleka i wina (Izajasz 7:21-23).
Jakub i jego
rodzina doświadczyli dobroci Boga, żyjąc w ziemi Goszen, która była dobrą ziemią,
dając im dobrobyt i obfitość. Goszen stanowi dla nich przedsmak przyszłej
chwały. Ten przedsmak potwierdza, gwarantuje, że Bóg na pewno da ostateczne spełnienie.
Tak samo Duch Święty jest dla chrześcijan gwarancją i przedsmakiem przyszłej
chwały (Ef. 1:13-14).
Tematy
Błogosławieństwo
Błogosławieństwo
ma różne formy. Wszyscy synowie, oprócz pierwszych trzech, otrzymują
błogosławieństwo, oznaczające dobrobyt i obfitość lub jeszcze więcej. Błogosławieństwo
dotyczy zwycięstwa nad wrogiem, by błogosławione życie, dobrobyt i obfitość w
ziemi obiecanej, było możliwe.
Błogosławieństwo
to przypomina ogród w Edenie, raj będący miejscem odpoczynku, bezpieczeństwa,
obfitości. Przez grzech człowiek stracił raj i żyje we wrogo nastawionym
świecie. Bóg chce odnowić błogosławieństwo, co oznacza odnowienie relacji z
Nim, pokój, brak wrogów (zwycięstwo) oraz dobrobyt i obfitość Jego darów.
Izrael
otrzymał ziemię obiecaną i mógł tam żyć dobrym życiem, ale jest to to tylko
pierwsze, a jeszcze nie ostateczne spełnienie obietnicy Bożej. Przez swój
grzech i niewierność Izrael stracił ziemię obiecaną i został z niej wypędzony, podobnie
jak Adam i Ewa zostali wypędzeni z raju.
Król Dawid z
plemienia Judy, ani jego potomstwo nie byli w stanie stworzyć idealnego kraju.
Jego panowanie i życie w ziemi obiecanej wskazuje mimo wszystko na ostateczne
spełnienie, na nową ziemię i niebo pod
panowaniem Króla judzkiego, Którym jest Jezus Chrystus. Wierzący ludzie bedą żyli
wówczas w odnowionej i pełnej relacji z Bogiem, co jest najbardziej pełnym
błogosławieństwem.
Łaska
Jakub potępia
Lewiego za jego grzechy z przeszłości. Potem jednak Bóg zmienia to zło na dobro.
(por. V Mojż. 33:8-11). Jak wskazuje Biblia plemię Lewitów pozostanie lojalne
wobec Mojżesza i Boga. Lewici wykonają karę za grzech związany ze złotym cielcem
oczyszczając w ten sposób obóz Izraela (II Mojż. 32:25-29). Później Lewita
Pinehas zabije grzesznika i w ten sposób znowu oczyści Izrael od grzechu (IV
Mojż. 25:7-14). Za to działanie Lewici zostają poświęceni do szczególnej służby
w świątyni. Lewici mają pilnować i strzec świątyni, pilnować świętości Pana (IV
Mojż. 8:15). Lewici otrzymają przywilej noszenia skrzyni przymierza. Izraelici bedą
musieli się liczyć z Lewitami. Z Lewitów wywodzi się ród kapłanów, który w
szczególny sposób pośredniczy między ludem a Bogiem, dokonując przebłagania i
nauczając lud.
Uwaga dot. w. 10
Hebrajski
oryginał wydaje się nieco zniekształcony, bo określenie przetłumaczone jako aż
przyjdzie władca w oryginale nie
ma sensu. Hebrajski wyraz aż nie oznacza, że po tym wydarzeniu wszystko
się zmieni, lecz wskazuje na zakończenie się pewnego okresu.
W starych
tłumaczeniach można nieraz znaleźć określenie takie, jak aż przyjdzie Sylo
(jak miejscowość, gdzie później znajdował się przybytek). To tłumaczenie jest
błędne.
Hebrajski
wyraz sylo w tym tekście można rozumieć, jako połączenie przyimka z
przysłówkiem, oznaczające razem: ten, do którego należy. Wtedy należy
tłumaczyć: aż przyjdzie ten, do którego należy berło, czyli: do
którego należy władza.
Inną możliwą
interpretacją jest to, że tekst oznacza: aż zostaje mu oddany hołd. Ta interpretacja
dobrze i logicznie pasuje w kontekście poetyckim.
Oddanie
hołdu oznacza, że inne
narody, inni królowie oddadzą królowi Judy hołd i poddadzą mu się. Potwierdza
to, co mówi poprzedni werset.
