Księga Daniela, rozdział 12

Rozdział 12 jest bezpośrednią kontynuacją poprzedniej części. W pierwszych wersetach powtarzają się tematy z ostatnich wersetów poprzedniego rozdziału: czasy ostatnie, prześladowanie, oraz dobra nowina, że wróg zostanie zniszczony i Bóg zwycięży.

Tematami całej Księgi Daniela są: prześladowanie wiernych, odmówienie poddania się bezbożnym władzom, wierność i wytrwałość, Bóg rządzi suwerennie.

Implikacja dla ‘Resztki’ Izraela w czasie Antychrysta

W owym czasie, czyli w czasie opisanym w ostatniej części poprzedniego rozdziału, anioł wstaje, w tym ostatnim i najstraszniejszym okresie prześladowań.

Wskazuje na okres strasznego prześladowania podczas panowania Antiocha IV Epifanusa, ale także na ucisk pod antychrystem, którego Antioch IV jest typem (por. Obj. 12:7-14).

Owy czas jest okresem Antiocha IV, ale jest to też ostatni czas, czas w którym my żyjemy

(Por. Powt. Prawa 4:25-31; Jer. 30:1-11; Zach. 13:7-9; Mat. 24:15-22).

Drugi werset jest wyjątkowym tekstem, ponieważ jest to jedyne miejsce w Starym Testamencie mówiące o podwójnym zmartwychwstaniu: ku życiu wiecznemu lub potępieniu.

Zazwyczaj w Starym Testamencie jeszcze nie ma rozróżnienia miedzy piekłem a niebem; jest tylko mowa o szeolu, który jest ogólnym określeniem dla życia po śmierci i nie równa się ani piekłu, ani niebu.

Inne teksty w Starym Testamencie wskazują na nagrodę po śmierci, ale nie są tak jasne i jednoznaczne jak teksty w Nowym Testamencie (np. Psalm 16:9-11; 49:15; 73:23-26; Ozeasza 6:1-2; Ezechiela 37:11-14). Jedynie u proroka Izajasza (Iz. 26:19) znajdujemy pewien zarys zmartwychwstania.

Cała Księga Daniela podkreśla suwerenność Bożą w panowaniu nad ziemią. Teraz, na końcu księgi, uczy też suwerenności Bożej nawet poza życiem: Bóg ma moc nad śmiercią.

Poprzez zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa Bóg ostatecznie udowodnił, że rządzi też nad śmiercią (por. 1 Kor. 15:55).

Oznacza to pocieszenie w prześladowaniu, że po śmierci każdy otrzyma swoją nagrodę: źli otrzymają karę i potępienie, wierni otrzymają usprawiedliwienie i chwałę.

Mimo wiadomości, które codziennie widzimy w telewizji, mimo niesprawiedliwości w społeczeństwie wokół nas, mimo cierpienia niewinnych, mimo prześladowań naszych braci i sióstr, prawdą jest, że wszechmogący Bóg rządzi i jest suwerenny.

Księga Kaznodziei (Koheleta) sprawdzała wszystko, co jest pod słońcem i jest dość pesymistyczna (np. Kazn. 7:15-18; 9:11-12), ale Daniel widział nad słońcem, i widział Bożą rzeczywistość.

Wszystko dzieje się w Bożym planie (por. Dz. Ap. 2:22-24; Rzymian 8:28-39). Bezbożni otrzymają w końcu swoją karę (por. też. Np. Przyp. Salomona 14:11; 15;24; 16:22).

Roztropni, co znaczy sprawiedliwi i zbawieni, będą jaśnieć (w. 3). Jest to określenie używany w odniesieniu do niebiańskich istot. Antioch IV chciał być bogiem, wydał monety, z napisem „Theos Epifanes”, co znaczy „Bóg objawiony”, uważał, że sam jest bogiem. Jednak umarł jak człowiek, był człowiekiem zbuntowanym. Chciał być bogiem, jak wielu dzisiaj też tego pragnie, ale każdy, kto siebie wywyższa, zostanie poniżony. Tylko wierzący, który się poddaje całkowicie Bogu, zostaje wywyższony i będzie mógł żyć w wiecznej chwale.

Po tym, kiedy Daniel wszystkiego się dowiedział, otrzymuje rozkaz, aby zapieczętował księgę tych objawień, aż do czasu ostatecznego (w. 4).

Na Bliskim Wschodzie ważne dokumenty zostawały zapieczętowane: zamknięte a każda partia kładła swoją pieczęć. Oryginalny dokument zostawał skopiowany, a potem zapieczętowany i schowany (zamknięty). Oznaczało to, że nikt już nie mógł zmienić treści dokumentu (por. Jer. 39:9-12).

Dopiero w ks. Objawienia następuje otworzenie pieczęci i dalsze objawienie. Jan widzi, co było zapieczętowane i zamknięte. Objawienie potwierdza Sąd ostateczny i zmartwychwstanie ku wiecznemu potępieniu (Obj. 20:11-15) lub ku wiecznemu życiu z Bogiem (Obj. 21-22).

Daniel nie otrzymuje więcej objawień i wyjaśnień (w. 8 i 13).  

Określenie czas ostateczny po hebrajsku oznacza: czas końcowy, lub koniec czasu / okresu. Hebrajski tekst nie oznacza końca historii świata, lecz tylko koniec pewnego okresu, lub końcowy czas pewnego dłuższego okresu, co może wskazywać na koniec historii świata, ale wcale nie musi.

Reakcja Daniela (w. 5-13)

Czytamy, że Daniel widział dwóch innych aniołów (w. 5), ale w hebrajskim tekście nie ma określenia dwaj inni, lecz tylko dwaj… i też nie ma wyrazu aniołów.

Prawdopodobnie chodzi o anioła, który przyniósł wiadomość (anioł Gabriel) a drugim jest być może anioł Michał (por. 10:21), ale tak na prawdę nie wiemy kim są te postacie.

Jako reakcja na pytanie Daniela jak długo jeszcze, jedna z postaci podniosła obie ręce ku niebu (w. 7) i przysięgała, co znaczy, że przywołała Boga, jako świadka, aby potwierdzić prawdę tych słów (por. Ks. Rodz. 14:22; Ezech. 20:5-6).

Wtedy Daniel otrzymuje tajemniczą odpowiedź: trwa to czas, dwa czasy i pół czasu, co przypomina słowa z rozdziału 7 (Dan. 7:25).

Nie chodzi tu znowu o dokładny czas, lecz o to, że jest to wyznaczony czas, zło nie jest w stanie czynić do końca tego, co chce (3 ½ jest połową 7, patrz komentarz przy Dan. 7:25). Zło może działać przez pewien wyznaczony czas, ale zostaje potem zatrzymane.

Podobnie jak my wszyscy nigdy nie jesteśmy zadowoleni, i zawsze chcemy wiedzieć więcej, Daniel też chciał znać więcej szczegółów.

Odpowiedź na jego prośbę jednak brzmi: to nie twoja sprawa, idź, żyj dalej i rób, co należy (parafraza z w. 9). To znaczy: żyj wiernie i w czystości w otoczeniu, które jest złe, mimo prześladowania. Słowa te zostaną w nieco innej formie powtórzone na końcu rozdziału (w. 13). Dalsze objawienia dotyczące wszystkiego, co Daniel widział nastąpią dopiero w Księdze Objawienia, po wniebowstąpieniu Pana Jezusa.

Potem (w. 11-12) Daniel otrzymał jeszcze dwie bardzo konkretne liczby dni (1290 i 1335), których w żaden sposób nie można powiązać z historycznymi wydarzeniami, ani też ze sobą.

Nie jest jasnym, czy istnieje jakakolwiek relacja między tymi liczbami oraz 2300 wieczorów i poranków (8:14) lub z określeniem czas, czasów i pół czasu (7:25; 12:7).

Po prostu w żaden sposób nie możemy się tego dowiedzieć, nie wiemy, co te liczby znaczą.

Bóg objawił pewne rzeczy, ale nie wszystko. Musimy być zadowoleni z tych krótkich spojrzeń w przyszłość. Wiele nie wiemy, wiemy tylko, że zło nie zwycięży, że wierni otrzymają swoją nagrodę, to powinno nam wystarczyć. Idź, żyj dalej, bo słowa są zamknięte.

Liczby eschatologiczne

Czas, czasów i pół czasu (7:23); 2300 wieczorów i poranków (8:14); 70 tygodni - lat (9:25-27); 1290 dni i 1335 dni (12:11-12). Na podstawie tychże liczb oraz innych liczb w Biblii, ciągle próbowano obliczyć datę powrotu Jezusa Chrystusa.

Jednak wszelkie próby obliczenia Jego powrotu są przeciw woli Bożej (Mk. 13:32). Wielu chrześcijan to uznaje, ale też mniej dokładne obliczanie, próba określenia, kiedy ‘mniej więcej’ Jezus wróci jest grzechem. Twierdzenia takie jak: „w naszym pokoleniu Jezus na pewno wróci”, „teraz już nie długo…” są niezgodne z Ew. Marka 13:32. Znaki czasów były już we wszystkich wiekach, nie jest teraz gorzej niż dawniej. Każdy, kto poważne czyta historię Europy czy świata wie, że świat znał znacznie gorsze okresy niż ten czas, w którym teraz żyjemy! W naszym czasie jeszcze nie jest tak źle, i znaki, o których Jezus mówił, nastąpiły w obfitości w każdym wieku od Jego wniebowstąpienia. Eschatologiczne czasy ostateczne zaczęły się w momencie, kiedy Jezus wstąpił do nieba i trwają aż do jego powrotu, a kiedy to będzie, tego nikt nie wie.

Nas współcześnie żyjących również dotyczy nakaz anioła skierowany do Daniela (w. 13): Lecz ty, idź swoją drogą, aż przyjdzie koniec. Spoczniesz, i powstaniesz w przeznaczonym dla ciebie miejscu na końcu dni.   

Księga Daniela, rozdz. 11

Rozdział 11 stanowi szczegółowy prorocki przegląd wydarzeń historycznych w okresie od Królestwa Persji, czasu, w którym żył Daniel, do ok. 160 p.n.e. Aby dobrze rozumieć rozdział musimy zapoznać się z historią tego okresu.

Rozdział opisuje 150 lat nieustannej wojny miedzy północą (Syria) a południem (Egipt), w której Judea znalazła się dokładnie w środku, Izrael znajdował się w ciągłym zagrożeniu i cierpieniu pomiędzy dwoma silnymi państwami.

Historia cywilizacji ludzkiej to: wojny, intrygi, egocentryzm, kłamstwo, zabójstwa, zbezczeszczenie, ambicje, aby stać się silnym, potężnym na koszt innych itd. Historia ludzkości, która w rozdziale 11 przedstawiona zostaje w sposób prorocki, jest rodzajem anty-ewangelii. Ewangelia Jezusa Chrystusa nawołuje do służenia, wyparcia się siebie i miłości. Historia pokazuje, że człowiek przede wszystkim myśli o sobie i ma na cel wzbogacenie siebie. Jeśli rządzący żyją według własnych pragnień powstają jakby automatycznie wojny, czego Izrael w tym okresie boleśnie doświadczył.

W historii ludzkości p.n.e. ostatecznie, jako klimaks (szczyt) zła tego świata powstaje król Antioch IV Epifanes, będący sam skutkiem ludzkiego grzechu. Nie miał prawa do tronu, ale poprzez przekupienie i gwałt przywłaszczył go i stał się królem.

Antioch IV Epifanes jest typem Antychrysta.

Rozdział ten jest przykładem ludzkiej historii wszystkich czasów. Prześladowanie Żydów za panowania Antiocha IV wskazuje na prześladowanie chrześcijan w czasach ostatnich.

Także w tych czasach, w których wygląda na to, że Bóg jest daleko, On nadal rządzi. On dał Danielowi wgląd w przyszłe czasy (Bóg jest wszechwiedzący) i ustalił czas panowania zła (Bóg jest wszechmocny i suwerenny).

Mimo to, dzieją się straszne rzeczy, na które Bóg pozwala, jak np. zbezczeszczenie świątyni przez Antiocha IV, co stanowi niemały problem dla nas. Mamy mnóstwo pytań, dlaczego Bóg nie skończył zła wcześniej, podobnie mamy dziś w obliczu cierpienia wielu naszych braci i sióstr pytania do Boga. Bóg jest suwerenny i ogranicza zło, ale w Jego czasie; i On pozwala też na oczyszczenie świątyni.

Bóg jest suwerenny, ale człowiek nie jest bierną marionetką, człowiek zawsze jest sam odpowiedzialny za swoje czyny.

Ze względu na charakter tekstu, omówiony zostanie tym razem nieco inaczej. W tabeli poniżej po lewej stronie znajdują się teksty biblijne (wg tłumaczenia Biblii warszawskiej, tzw. Brytyjki), a po prawej stronie komentarz wyjaśniający wydarzenia historyczne.

Tekst Daniela 11	Wydarzenia historyczne
(1) W pierwszym roku Dariusza Meda powstałem, aby mu dodać siły i ochronić go.
(2) Lecz teraz oznajmię ci prawdę: Oto jeszcze trzej królowie powstaną w Persji, lecz czwarty zdobędzie większe bogactwa niż wszyscy. A gdy się wzmocni dzięki swoim bogactwom, poruszy wszystkich przeciwko państwu greckiemu.	Trzej królowie: następcy Cyrusa: Kambyzes II (529-522); Bardija (522); Dariusz Wielki (522-486)
	Czwarty król: Kserkses Wielki (485-465), w Biblii Achaszwerosz (Ks. Estery) Jego działanie skutkuje w późniejszych wojnach i wydarzeniach historycznych. Walczył z Grecją– zniszczył Ateny (480) – powód do zemsty dla Aleksandra Wielkiego 150 lat później. Klęska w bitwie pod Salaminą (479).
(3) I powstanie bohaterski król, i będzie miał wielką władzę, i będzie czynił, co zechce.	Bohaterski król = Aleksander Wielki Macedończyk
(4) A gdy powstanie, rozpadnie się jego królestwo i będzie rozdzielone między cztery strony świata; lecz nie między jego potomków, i nie będzie miało takiej mocy, z jaką on władał, gdyż jego królestwo będzie rozbite i przypadnie innym z pominięciem tamtych.	323 śmierć Aleksandra Wielkiego – państwo podzielone miedzy Diadochów (generałów) - Ptolemeusz I (Egipt) - Seleukos (Syria, Babilon, Persja) - Lizymachus (Grecja, Turcja) - Kassander (Macedonia)
Konflikt między Ptolemeuszami a Seleucydami
(5) A król południa będzie potężny, lecz jeden z jego książąt będzie mocniejszy od niego i obejmie władzę; a jego władztwo będzie potężne.	Król południa = Ptolemeusz I (323-382) Jeden z jego książąt = Seleukos I Seleukos musiał uciekać ze stolicy Babilonu; zawarł przymierze z Ptolemeuszem. Seleukos ma największą część imperium Aleksandra Wielkiego; stolica teraz w Antiochii. Ptolemeusz panował nad Palestyną, a Seleukos próbuje zdobyć ją à konflikt.
(6) Po upływie lat sprzymierzą się; i córka króla południa wyruszy do króla północy, aby doprowadzić do ugody, lecz sprawa pozostanie bez skutku1 i nie utrzyma się ani on, ani jego potomek2, będzie3 wydana wraz z tym, który ją sprowadzi4, z dzieckiem swoim i małżonkiem swoim. 1 dosł.: lecz ona nie utrzyma swojej pozycji mocy… 2 błędne tłum., dosł.: i jego moc 3 należy dodać: ona będzie 4 lub: wraz z jej synem…	Następcy Ptolemeusza i Seleukosa nadal w konflikcie à pierwsza Wojna Syryjska (274-271) à Ptolemeusz II przeciwko Antiochowi I
	Druga wojna syryjska (260-253)
	253 – pokój. Córka (Ptolemeusza II) = Berenika, która wyszła za króla północy, Antiocha II (252).
	Po śmierci Ptolemeusza II, Antioch II bierze swoją pierwszą żonę (Laodikę) z powrotem. Laodika i Berenika walczą o to, który syn będzie następcą. Berenika i jej syn zostają zabici.
(7) W owych czasach na jego miejsce wyrośnie latorośl z jego1 korzeni; wyruszy on przeciwko wojsku i wtargnie do twierdzy króla północy, dokona na nim swojego dzieła i zwycięży. 1 hebr.: jej	Seleukos II król (246-226) Morderstwo Berenike wywołuje Trzecią Wojnę Syryjską (246-241). Latorośl z jej korzeni = Ptolemeusz III, brat Bereniki atakuje Seleukosa i zwycięża, dochodzi z armią aż do Mezopotamii.
(8) Nawet ich bogów wraz z ich lanymi posągami i ich kosztownymi naczyniami ze srebra i złota uprowadzi jako łup do Egiptu; i przez wiele lat nie będzie prowadził wojny z królem północy,	Ptolemeusz III splądrował i zabrał wiele bogactw i posągów bogów z powrotem do Egiptu. Wojna trwała 5 lat. Ptolemeusz zdobył wiele ziem (m.in. zachodnią Syrię i Palestynę). Państwo Ptolemeuszów staje się największą potęgą.
(9) lecz ten wtargnie do królestwa króla południa i powróci do swojej ziemi.	Ten = Seleukos II Seleukos próbuje atakować Ptolemeusza, ale bez skutku (242-241).
Zwycięstwa Seleucydów nad Ptolemeuszami pod przywództwem króla Antiocha III Wielkiego
(10) Jego syn1 przygotuje się do wojny i zbierze mnóstwo potężnych wojsk, i2 uderzy, zaleje jak powódź i w ponownej wyprawie posunie się aż do jego twierdzy. 1 hebr.: jego synowie 2 hebr.: i jeden z nich	Jego synowie = Seleukos III i Antioch III Jeden z nich = Antioch III Wielki (222-187) Nowy król południa, Ptolemeusz IV (221-204), jest słabym władcą – królestwo Ptolemeuszów zaczyna słabnąć. Antioch III atakuje Ptolemeusza, na razie bez sukcesu. à Czwarta Wojna Syryjska (219-217) Antioch III zdobywa obecny Liban i miasto Tyr.
(11) Wtedy król południa będzie rozdrażniony, wyruszy i będzie walczył z nim, to jest z królem północy; ten wystawi wprawdzie liczne wojsko, ale wojsko to wpadnie w jego ręce.	Król południa = Ptolemeusz IV mści się, atakuje Króla północy = Antioch III, który ma liczne wojsko (kawaleria, słonie, ponad 10.000 żołnierzy). à Bitwa pod Rafią (Gaza, 217) – Ptolemeusz IV zwycięża.
(12) Wojsko będzie zniszczone, a jego serce będzie wyniosłe; a choć pokona wiele tysięcy, jednak nie okaże się mocnym.	Antioch III musi sobie poradzić z wieloma buntami w swoim królestwie. Otrzymuje tytuł ‘wielki’ (tytuł perskich królów), ale nie udaje mu się zwyciężyć nad Ptolemeuszem.
(13) A król północy znowu wystawi jeszcze liczniejsze wojska niż pierwszej i po upływie wielu lat wyruszy z wielkim wojskiem i z potężnym taborem.	Król północy = Antioch III Ptolemeusz IV umiera nagle, nowy król Ptolemeusz V (204-181) ma tylko 6 lat. Antioch III widzi swoją szansę i atakuje. à Piąta Wojna Syryjska (202-195).
(14) W owych czasach wielu powstanie przeciwko królowi południa; i powstaną gwałtownicy spośród twojego ludu, by wypełnić widzenie, lecz potkną się.	Antioch III ma sprzymierzeńców w swojej walce przeciwko Ptolemeuszowi. Gwałtownicy = żydowscy rewolucjoniści, którzy stoją na stronie Seleucydów (Palestyna jest wciąż pod panowaniem Ptolemeuszów). W Judei istniały różne partie, jedni wspierali Ptolemeuszów, inni Seleucydów. Początkowo osiągają sukces, ale ostatecznie ponoszą klęskę.
(15) Potem wyruszy król północy i usypie wał, i zdobędzie miasto obronne; a siły z południa nie ostoją się ani jego doborowe oddziały nie będą mogły stawić oporu.	Król północy = Antioch III Miasto obronne = Sydon, który Antioch III zdobywa w r. 200. Siły z południa – Egipcjanie, armia Ptolemeusza –przegrali, gdyż byli za słabi. Oznacza to koniec panowania Ptolemeuszów nad Palestyną i początek panowania Seleucydów.
(16) Lecz ten, który wyprawi się przeciwko niemu, będzie robił, co będzie chciał; i nikt nie stawi oporu. I stanie w prześlicznej ziemi, i dokona zniszczenia.	Ten ­= Antioch III Antioch III jest tak silny, że nikt nie może mu stawić oporu i on może robić, co zechce. Prześliczna ziemia = Judea Antioch III stopniowo zdobył całą Palestynę, powodując wiele zniszczeń.
(17) Potem będzie dążył do opanowania całego jego królestwa; zawrze z nim ugodę i da mu córkę za żonę, aby zniszczyć królestwo, lecz to się nie stanie i to mu się nie uda.	Antioch III nie od razu atakuje Egipt (Ptolemeusza V), lecz na razie umacnia władzę w swym ogromnym królestwie. Zdobył różne miasta w obecnej Turcji (do tego momentu pod panowaniem Ptolemeusza), m.in. Efez. Ptolemeusz skarżył się w Rzymie przeciw Antiochowi III. Rzym wysyła pośrednika, próbując w ten sposób zwiększyć swoje wpływy na wschodzie. Pod wpływem Rzymu Antioch III proponuje  Ptolemeuszowi pokój (196) za pomocą ślubu. à daje Ptolemeuszowi V (16 lat) swoją córkę, Kleopatrę I, za żonę (zaledwie 10 letnią). To posunięcie taktyczne celem zniszczenia Ptolemeusza.
(18) Potem zwróci uwagę na wyspy1 i wiele ich zdobędzie; lecz pewien dowódca położy kres jego zniewadze, ponadto odpłaci mu za tę zniewagę. 1 dosł.: ziemie brzegowe	Antioch III skupia się na brzegu i wyspach Azji Mniejszej (Turcji) zdobywa wiele miast i atakuje Grecję używając 10.000 żołnierzy (192). Powoduje to konflikt z Rzymem, który jest nowo rozwijającym się mocarstwem. Pewien dowódca = rzymski generał Manius Glabrio, zwycięża nad Antiochem III (Bitwa przy Magnezji, 190) – wstydliwy pokój dla Antiocha (pokój Apameia).
(19) Potem zwróci uwagę na twierdze swojej ziemi, lecz potknie się i upadnie, i zniknie na zawsze.	Skutki decydują o losach Judei. - Rzym ma 20 zakładników Antiocha, m.in. jego syna,   Późniejszego Antiocha IV Epifanusa. - prowincje imperium Seleucydów stają się coraz   bardziej niepodległe. Antioch III skupia się teraz na sprawach wewnętrznych. Antioch III ginie w bitwie przeciw Partom w Persji (okolice Susa, 187)
(20) I powstanie na jego miejsce taki, który wyśle poborcę podatków poprzez prześliczne królestwo1, 1 dosł.: skarb jego królestwa lecz ten po kilku dniach zostanie zdruzgotany, ale nie wskutek gniewu lub wojny.	Następca = Seleukos IV (187-175) Panował nad ogromnym imperium: Syria, Judea, Mezopotamia, Babilonia, część Medji i Persji. Musiał płacić Rzymianom 1000 talentów rocznie, stąd kryzys finansowy à wielkie podwyższenie podatków. Prześliczne królestwo = Judea. Poborca podatkowy = Heliodoros, jest w Judei (178), aby skonfiskować skarby świątyni (2 Mach. 3:1-40). Po powrocie z Judei, Heliodoros zabija (truje) Seleukosa i próbuje sam zasiąść na tronie.
Król Antioch IV Epifanus Całość Dan. 11:21-35 dotyczy rządów Antiocha IV Epifanusa.
(21) A po nim powstanie wyrzutek1, któremu nie powierzą godności królewskiej, lecz przyjdzie niespodziewanie i podstępnie zdobędzie władzę. 1 lub: osoba zasługująca tylko na pogardę, podła	Antioch IV Epifanus (175-164) Nazwisko Epifanus = ten, który się manifestuje. Bił monety z napisem: epifanes Theos = Bóg obecny, wskazując, że on jest bogiem. Inni nazywali go: epimanes  = wariat. On jest małym rogiem z Dan. 8:9-12; 23-25. Był synem Antiocha III, oraz bratem Antiocha IV. Najgorszy dyktator à Księgi Machabejskie Nie był właściwym następcą tronu (którym był Demetriusz I, syn Antiocha III, będący zakładnikiem w Rzymie). Zamordował innego brata i przekupił innych, aby w ten sposób zdobyć władzę.
(22) Wojska będą przed nim doszczętnie zniesione jakby powodzią i rozbite, nawet książę przymierza będzie zmiażdżony.	Ptolemeusz VI (181-145) atakuje Antiocha IV, ale ponosi klęskę. Książe przymierza = Ptolemeusz VI Mimo klęski Ptolemeuszowi udaje się zawrzeć przymierze z Antiochem IV, w związku z tym może pozostać na tronie Egiptu. Potem łamie przymierze, znowu atakuje Antiocha IV, ale zostaje pokonany.
(23) Od chwili sprzymierzenia się z nim będzie postępował zdradliwie; wyruszy, będzie silny mimo małego zastępu.	Tekst nie jest całkiem jasny. Działanie i rządy Antiocha IV charakteryzowały się korupcją, gwałtem, zdradą itp
(24) Wpadnie niespodzianie do najżyźniejszych części krainy i uczyni to, czego nie czynili jego ojcowie ani jego praojcowie; łup i zdobycz, i mienie hojnie rozdzieli między nich; uknuje plany przeciwko twierdzom, lecz tylko na krótki czas.	Antioch plądruje niespodziewanie bogate części kraju (m.in. Palestynę) W Jeruzalem istnieją 2 partie: - Najwyższy kapłan Oniasz III jest na stronie Ptolemeuszów. - Rodzina Tobiasza (przyjechał kilka lat wcześniej do Jeruzalem) – na stronie Seleucydów, propagując hellenizację Jeruzalem. W jego partii: Jason, którego Antioch IV poprzez intrygi uczynił najwyższym kapłanem (hojnie rozdzielony łup). Taka sytuacja nie podobała się pobożnym Żydom.
(25) Wzbudzi swoją siłę i swoją odwagę z wielkim wojskiem przeciwko królowi południa; a król południa przygotuje się do walki z wielkim i bardzo potężnym wojskiem, lecz nic nie wskóra, gdyż plany uknują przeciwko niemu.	Bardziej szczegółowy opis wojny z Egiptem (por. w. 22). Antioch IV atakuje Egipt. Początkowo zwycięża, potem Rzymianie razem z Egipcjanami zatrzymują go.
(26) Towarzysze jego stołu doprowadzą go do upadku, jego wojsko pójdzie w rozsypkę i padnie wielu zabitych.	Towarzysze jego stołu = doradcy Ptolemeusza VI, radzili mu atakować Antiocha IV, co skutkowało klęską. Antioch IV zwycięża, Ptolemeusz VI staje się jego zakładnikiem.
(27) Obaj królowie mają w sercu złe myśli i przy jednym stole okłamują się nawzajem; lecz im się nie uda, gdyż w wyznaczonym czasie nadejdzie kres.	Obaj królowie = Antioch IV i jego więzień Ptolemeusz VI razem sprzymierzają się przeciwko Ptolemeuszowi VIII (bratu Ptolemeusza VI), który sam siebie ustanowił królem Egiptu. Okłamują się nawzajem – żaden z nich nie miał ochoty trzymać się przymierza. Początkowo mają sukces, ostatecznie nie. Na końcu bracia Ptolemeusz VI i VIII wspólnie rządzą Egiptem. (1 Mach. 1:16-19).
(28) Potem powróci z wielkimi bogactwami do swojej ziemi, lecz jego umysł będzie przeciwko świętemu przymierzu; i tak postąpi, i wróci do swojej ziemi.	Antioch IV wraca z Egiptu do Syrii. W drodze, w Jeruzalem plądruje miasto i świątynię (169) (kradnie przedmioty kultu). Pogardza wiarą Izraela. (1 Mach. 1:16-28; 2 Mach. 5:1-11) Zabija 8.000 Żydów (2 Mach. 5:15-21). Rozpoczyna się krwawa rewolucja Machabejska.
(29) W czasie wyznaczonym wyruszy znowu na południe, lecz tym razem nie powiedzie mu się tak jak za pierwszym razem.	Antioch IV znowu atakuje Egipt (168), ale ponosi klęskę, gdyż rzymska armia pomaga Ptolemeuszowi.
(30) Gdyż przeciwko niemu wyruszą kittejskie okręty, wskutek czego straci otuchę. Potem wróci i wyleje swój gniew na święte przymierze: i tak postąpi; i znowu zwróci uwagę na tych, którzy porzucili święte przymierze.	Okręty kittejskie = armia rzymska (Kitta oznacza Cyro, ale też ogólnie kraje wokół Morza Śródziemnego). Antioch IV musiał wrócić i odreagował się w Judei. Znowu wysyła poborcę podatkowego do Judei, który w szabat plądruje Jeruzalem i zabija wielu Żydów (2 Mach. 5:25-26). zwróci uwagę na tych…  – wynagrodzi Żydów, którzy wspierają politykę i kulturę hellenistyczną.
(31) A wojska wysłane przez niego wystąpią i zbezczeszczą świątynię i twierdzę, zniosą stałą codzienną ofiarę i postawią obrzydliwość spustoszenia.	Wojska syryjskie wracają (167) aby prześladować Żydów i atakować ich religię. Wstrzymali codzienne ofiary w dniu 15 Chislev 167 r. Postawiali ołtarz lub posąg Zeusa w świątyni = obrzydliwość spustoszenia (Dan. 9:27; 12:11). Ofiarowali świnie (1 Mach. 1:47; 2 Mach. 6:4-5)
(32) A tych, którzy bezbożnie będą postępować wbrew przymierzu, zwiedzie pochlebstwami do odstępstwa, lecz lud tych, którzy znają swojego Boga, umocni się i będą działać.	Dwie partie wśród Żydów: Część Żydów pod wpływem prześladowania zwraca się przeciw wierze Izraela (1 Mach. 2:18; 2 Mach. 7:24). Ale wierni, którzy znają Boga, wytrzymują (1 Mach. 1:62) Inni będą działać zaczynając organizowanie buntu.
(33) A roztropni wśród ludu doprowadzą wielu do właściwego poznania; lecz przez pewien czas padać będą od miecza i ognia, od uprowadzenia i rabunku.	Pobożni Żydzi przekonują wielu, aby powstać i wziąć udział w buncie w obronie chwały Bożej – wielu ginie.
(34) A gdy będą padać, doznają małej pomocy; i wielu przyłączy się do nich obłudnie.	Mała pomoc – Matatiasz prowadzi bunt przeciw Syrii w okolicach Jeruzalemu (1 Mach. 2-4). Wielu … – wielu dołącza się tylko, aby ratować swoje życie.
(35) Nawet niektórzy spośród roztropnych upadną, aby wśród nich nastąpiło wypławienie, oczyszczenie i wybielenie aż do czasu ostatecznego, gdyż to jeszcze potrwa pewien czas.	Niektórzy giną przez prześladowania, co oznacza oczyszczenie. Także Kościół zna wiele okresów prześladowania. Antioch IV umiera w 164 w Persji.
(36) A król zrobi, jak będzie chciał; będzie się wynosił i wywyższał ponad wszelkie bóstwo; i przeciwko Bogu bogów dziwne rzeczy1 będzie wygadywał, i będzie miał powodzenie, aż dopełni się miara gniewu, bo to, co jest postanowione, wypełni się. 1 lub: niesłyszalne rzeczy	Antioch IV jest typem antychrysta (por. 2 Tes. 2:3-4; Obj. 13:5-8). Antioch IV czynił co chciał, ale jego moc też była ograniczona, Rzymianie byli silniejsi. Obraz pychy ludzkiej przeciwko Bogu. Będzie się wynosił… à 2 Tes. 2:4 Jest to panowanie antychrysta w ostatnich czasach przed końcem czasów (3 ½ roku).
(37) Ani o bogów swoich ojców nie będzie się troszczył, nie będzie się troszczył o ulubieńca kobiet ani o żadnego boga, bo wyniesie się ponad wszystkich.	Antioch IV widział siebie jako boga. Pogardzał i lekceważył innych bogów; bogów jego ojców. Ulubieniec kobiet = bóg Adonis lub Dionizos.
(38) Zamiast tego będzie czcił boga warowni; złotem, srebrem, drogimi kamieniami i kosztownościami będzie czcił boga, którego nie znali jego ojcowie.	Boga warowni – zaufał mocy militarnej. Złota, srebra itd. używał, aby potwierdzić moc armii.
(39) Do warownych grodów wprowadzi lud obcego boga; tych, którzy go uznają, obsypie zaszczytami, nada im władzę nad wieloma i w nagrodę obdziela ziemią.	Wielu interpretuje, że jest to Antychryst (większy od Anriocha IV) (por. Dan. 9:26).
Antychryst Następne wersety są nieco problematyczne. Niektórzy uważają, że mówią też o Antiochu IV, choć są mniej dokładne. Problemem jednak jest, że pewne szczegóły się nie zgadzają, gdyż wcześniej wszystko było dokładnie opisane. Dlatego inni twierdzą, że jest teraz mowa o Antychryście. Sam tekst jednak nie wskazuje na to, że nagle nastąpi zmiana tematu.
(40) A w czasach ostatecznych zetrze się z nim król południa. Lecz król północy uderzy na niego z wozami, jeźdźcami i z wielu okrętami; wtargnie do krajów i zaleje je jak powódź.	Czasy ostateczne à koniec czasu/ okresu panowania zła (por. Dan. 8:17-19). Wskazuje już na koniec czasów świata (patrz dalej Dan. 12:1-12). Król północy – w całym rozdziale oznacza jednego z królów Seleucydów. Inwazja Asyrii i Babilonii w Izraelu była też atakami z północy. Król północy = zło, wróg. Niektórzy uważają: kraje arabskie z Iranem. NB: tekst nadal jest nieco zagadkowy dopóki nie jesteśmy pewni, co do spełnienia.
(41) Wtargnie i do prześlicznej ziemi, a wtedy padną dziesiątki tysięcy; lecz rąk jego ujdą: Edom i Moab, i główna część Amonitów.	Rejon obecnej Jordanii i okolic.
(42) A gdy wyciągnie swoją rękę po kraje, nawet ziemia egipska nie ocaleje.	Egipt cierpi mocno.
(43) Opanuje on skarby złota i srebra i wszystkie klejnoty egipskie. Libijczycy i Kuszyci pójdą w jego orszaku.	Ataki na północną i wschodnią Afrykę
(44) Wtem przestraszą go wieści ze wschodu i północy, dlatego wyruszy w wielkiej złości, aby wygubić i wytępić wielu.
(45) I rozbije wspaniałe swoje namioty między morzem i prześliczną świętą górą. Wtedy dojdzie do swojego kresu i nikt mu nie pomoże.	Nie zgadza się, co do śmierci Antiocha IV- podczas małej bitwy w Persji, a nie w Judei. Prześliczna święta góra = góra Syjon. Prawdopodobnie wskazuje na przyszłe spełnienie.